De problemen spelen sinds een paar jaar. Nederlandse banken kregen enorme boetes van de overheid opgelegd, omdat ze niet genoeg hadden gedaan tegen witwassen en het financieren van terrorisme. Zo moest ING in 2018 een bedrag van 775 miljoen euro betalen en in 2021 schikte ABN Amro met het openbaar ministerie, voor 480 miljoen.

Vervolgens scherpten de banken hun regels aan en voerden ze meer controles uit. Begrijpelijk, maar dat had niet alleen gevolgen voor mensen en organisaties met dubieuze bedoelingen, maar ook voor goedwillende stichtingen, verenigingen en kerken.

Witwassen blijkt een hardnekkig probleem. Sommige banken lijken het inmiddels redelijk onder controle te hebben, maar andere zijn nog niet zo ver. Een maand geleden werd bekend dat nu ook de Volksbank –waaronder SNS, ASN en Regiobank vallen– een boete boven het hoofd hangt.

Ondanks meerdere waarschuwingen van de overheid heeft het bedrijf het toezicht op de klanten niet op orde. De bank kan niet goed controleren of er crimineel geld via de rekeningen loopt.

Die verdachte geldstromen lopen echter niet of nauwelijks via kerken en stichtingen, stelden de gezamenlijke banken vast. Daarom hebben ze besloten om hun aanpak te wijzigen: er zal minder worden gecontroleerd.

Oud gereformeerd

Nogal wat kerken in Nederland werden de laatste jaren geconfronteerd met extra werk, doordat banken voortdurend nieuwe gegevens opvroegen. Er moesten veel meer formulieren worden ingevuld dan in het verleden. Vervelend, maar het kon erger. Een oud gereformeerde gemeente uit Twente bankierde bij de Rabobank en wilde daarnaast eind 2021 een rekening openen bij de Regiobank. Dat werd echter geweigerd omdat er bij kerken een risico op witwassen zou bestaan.

Kerkgenootschappen onderkennen de moeilijkheden en bieden plaatselijke gemeenten daarom informatie over dit onderwerp. Zo staat er een uitleg op de website van de Hersteld Hervormde Kerk en kan er advies worden gevraagd aan diverse kerkelijke bureaus.

Migrantenkerken

Gemeenten uit verschillende denominaties stuitten op problemen, maar de grootste moeilijkheden hebben zich tot nu toe voorgedaan bij migrantenkerken. Madelon Grant, coördinator van Samen Kerk In Nederland (SKIN), trok daarover een jaar geleden al aan de bel.

Uit het buitenland afkomstige kerkbestuurders, zeker die uit Afrika en Zuid-Amerika, waren vaak het onderwerp van onderzoeken die maanden en soms zelfs enkele jaren konden duren. Daarna werden hun verzoeken om, bijvoorbeeld een bankrekening, regelmatig zonder opgaaf van redenen afgewezen. Grant moest daarbij denken aan de toeslagenaffaire. Ze vroeg zich af of er sprake was van etnisch profileren. Het overheidsbeleid was in haar ogen ingegeven door wantrouwen.

Of dergelijke problemen vanaf nu verleden tijd zullen zijn, durft Grant niet te zeggen. Ze is positief over de koerswijziging die de banken hebben aangekondigd, maar kan de gevolgen nog niet overzien.De koerswijziging die de banken hebben aangekondigd, lijkt haar positief, maar ze kan de gevolgen nog niet overzien. „Banken zullen alert blijven als het gaat om transacties met landen die in hun ogen verdacht zijn. Wat gebeurt er bijvoorbeeld als een kerk in Nederland geld overmaakt aan de moedergemeente in Nigeria? Gaat er op dat vlak wel echt iets veranderen? SKIN zal om die reden de vinger aan de pols houden.”

Noord-Korea

Bij stichtingen kwamen vergelijkbare problemen voor. Ook daar voerden de banken strenge controles uit vanwege de vrees voor witwassen en financiële steun aan terroristische organisaties.

ING, verreweg de grootste bank van Nederland, gaf in november 2022 zelfs aan dat nieuwe verenigingen en stichtingen geen rekening meer konden openen. Inmiddels is die mogelijkheid er wel weer.

Een van de organisaties die moeilijkheden ondervonden, is Stichting De Ondergrondse Kerk (SDOK). Directeur André van Grol: „Wij hebben contacten met mensen in risicolanden, zoals Noord-Korea. Dat zorgt ervoor dat banken alert zijn. Je ligt echt onder een vergrootglas. Als ze denken dat je geld overmaakt naar een dergelijke dictatuur, word je stevig aan de tand gevoeld. Van Grol geeft aan dat SDOK nooit bankbetalingen aan dergelijke landen doet. „Toch werden ons veel vragen gesteld. En toen we die volgens onze bank niet in voldoende mate konden beantwoorden, dreigde die onze rekening op te heffen.”

Begrip

De problemen kostten de medewerkers van SDOK veel tijd en energie, die ze liever aan hun hoofdtaken hadden besteed. Van Grol: „Heel vervelend natuurlijk, maar uiteindelijk is het goed gekomen. En ik heb ook wel begrip voor de opstelling van de banken. Ze moeten het overheidsbeleid uitvoeren en er zijn nu eenmaal bedrijven en stichtingen met dubieuze transacties.”

Van Grol heeft er iets van geleerd: „Persoonlijk contact met de medewerkers van de bank is belangrijk. Per slot van rekening vormen de controles ook een belasting voor hen. In gesprek gaan leidt tot wederzijds begrip en vaak tot snellere oplossingen.”

Gaat het vanaf nu beter? De directeur van de SDOK moet het nog zien. „Hoe gaan ze dit monitoren? Hoe kunnen ze zien welke stichtingen betrouwbaar zijn en welke niet?”