„We hadden groente, zoals tuinbonen, sla en prei, maar zijn daarmee gestopt”, zegt John Leijdsman (82) in zijn volkstuintje in Het Vlijpark, op 2,1 kilometer afstand van teflonproducent Chemours. In plaats daarvan kweken hij en zijn vrouw alleen nog bloemen en struiken. Die staan nu volop in bloei: zonnehoed, rudbeckia, ijzerhard en nog veel meer.

De reden voor de overstap: uit RIVM-onderzoek bleek dat de bodem verhoogde hoeveelheden poly- en perfluoralkylstoffen (PFAS) bevat, een groep chemische stoffen die de gezondheid kan schaden. Lage blootstelling kan het immuunsysteem beschadigen, hoge blootstelling kan kanker veroorzaken.

Mensen met een moestuin binnen een straal van 1 kilometer van Chemours kregen in september vorig jaar het dringende advies van het RIVM om geen groenten en fruit uit eigen tuin meer te eten. Telers met een tuintje op 1 tot 10 kilometer afstand van de fabriek kunnen dat volgens het instituut nog wel verantwoord doen, mits ze dat afwisselen met producten uit de winkel.

Sindsdien vertrouwt Leijdsman zijn tuintje niet meer. „Mijn vrouw en ik zeiden: We eten uit de tuin of we stoppen ermee.” Ze kozen voor het laatste. Het echtpaar heeft nu alleen nog tomaten in de kas.

Lees ook

Burgers woedend op Chemours: „We worden vergiftigd”

Baren

Volgens de tachtiger zijn de meeste hobbykwekers van Het Vlijpark inmiddels overgestapt op bloemen en andere planten. Het aantal tuinders dat nog eigen groenten verbouwt, is volgens hem op een hand te tellen.

Een van de weinigen die dat nog wel doet, is Hanneke Marico (61). „Ik ben toch al opgegeven”, zegt ze sarcastisch. „Ik ben niet jong meer en hoef geen kinderen meer te baren.” Zij woont vlak bij Chemours, in de wijk Staart. Geregeld zwom ze met haar zoontje in recreatieplas de Merwelanden, een paar kilometer bij de teflonfabriek vandaan. Overigens voelt ze zich kerngezond.

Marico’s tuintje staat vol groente: rabarber, snijbonen en courgette. In een open kasje heeft ze rode bieten staan, in een dichte kas groeien tomaten. De planten staan er goed bij. „Het groeit prima hier.”

Ze pacht het perceel nu voor het derde seizoen. Toen ze er nog maar net zat, kwam het bericht dat de bodem vervuild was met PFAS. Toch besloot ze te blijven.

Marico is bekend met het advies van het RIVM om eigen groente af te wisselen met gewassen uit de winkel. Maar ze betwijfelt of die gewassen beter zijn: mogelijk zijn ze ook afkomstig van vervuilde grond.

Schoorstenen

Ook de Sliedrechters Joop (80) en Betsy (72) Littel eten nog volop uit eigen tuin. Ze wonen aan de Baanhoek, op een halve kilometer afstand van Chemours. De weg biedt zicht op de Beneden-Merwede. Aan de overkant zijn de rokende schoorstenen van de chemiefabriek te zien.

De riante achtertuin van het echtpaar staat vol groenten: onder meer andijvie, snijbonen en pompoenen. Tegen de muur groeit een forse vijgenboom. Ook het dak van de woning is goed benut: daar groeien bramen, bessen en tomaten.

Joop en Betsy trekken zich weinig aan van het RIVM-advies om geen groente en fruit uit eigen tuin meer te eten. „We zijn wel voorzichtig met het geven van groente en fruit aan onze kleinkinderen”, zegt Betsy. Het stel is gul: de bezoeker krijgt augurken, een pompoen, een trosje druiven en drie potten jam en tomatensap mee. Een glas cola wordt geserveerd met een schaaltje vijgen.

Joop denkt dat de hoeveelheid PFAS in zijn gewassen wel meevalt, omdat hij voor de beregening geen slootwater, maar drinkwater en regenwater uit de ton gebruikt. Die kunnen echter ook PFAS bevatten.

Urine

De Sliedrechters hebben hun bloed twee keer laten testen in het kader van een televisieprogramma. De eerste keer bleek Joop 93 nanogram PFOA, een soort PFAS, per milliliter bloed in zijn lijf te hebben. Dat is veel: de gemiddelde Nederlander zit op 3,4 nanogram. Drie jaar later waren zijn waardes gezakt naar 42 nanogram per milliliter. Joop denkt dat het lichaam de stof via de urine uitscheidt.

Betsy had bloedwaarden van 23 en later 13 nanogram per milliliter. Ze heeft vermoedelijk lagere waarden omdat ze minder lang aan de Baanhoek woont: sinds 1999. Haar man woont er al sinds 1991. Wat ook kan meespelen: Joop zwemt graag in de Merwede. Dagelijks, een groot deel van het jaar. „Tot een graad of 10. Dan wordt het me te koud.” Chemours heeft jarenlang PFOA in de rivier geloosd. De stof wordt gebruikt bij de productie van teflon.

Eieren

Een paar honderd meter verderop woont Roeland Verschoor (40). Hij heeft vijf hennen en een haan. De berichtgeving over PFAS hebben hem aan het denken gezet. Sinds begin dit jaar eet hij de eieren van zijn kippen daarom niet meer op. In plaats daarvan deelt hij ze uit aan onder meer de buren, die geen moeite hebben met gifeieren. Vorige week meldde NRC dat de eieren van hobbykippen uit de omgeving van Chemours in veel gevallen te veel PFAS bevatten. Op sommige plekken, zoals in Sliedrecht, zou het eten van een half eitje per week er al voor zorgen dat een volwassen man meer PFAS binnenkrijgt dan volgens de Europese richtlijnen verantwoord is.

Verschoor vertrouwt kraanwater ook niet meer. Hij is daarom overgestapt op flessenwater. Volgens waterbedrijf Evides, dat een pand pal tegenover Chemours heeft, kan drinkwater inderdaad sporen van PFAS bevatten, maar voldoet het toch aan alle „zeer strenge” kwaliteitseisen van de Nederlandse Drinkwaterwet en de Europese drinkwaterrichtlijn. Ook het RIVM acht het verantwoord om kraanwater te blijven drinken.

Scheepsbouw

Groente verbouwt Verschoor niet in zijn tuin. Hij heeft alleen een paar peperplanten. De rode vruchten durft hij nog wel te eten. De Sliedrechter zwom vroeger graag bij Papendrecht, maar doet dat niet meer.

Toch wil hij niet verhuizen, omdat hij is gehecht aan zijn woonplaats. Ook zit zijn werk in de scheepsbouw vlakbij. „Ik woon al mijn hele leven onder de rook van de fabriek. Gelukkig heb ik nog geen klachten.”

Intussen is het rustig in Merwelanden, de recreatieplas aan de overkant van de rivier en grenzend aan de Biesbosch. Vier borden maken duidelijk dat zwemmen onverstandig is vanwege PFAS.

Ondanks de hoge temperatuur van zo’n 30 graden zijn er geen zwemmers te zien; wel een aantal mensen op het zandstrand. De schrik voor de chemische stof zit er blijkbaar goed in.