Hier ligt ze dus. De beroemde keizerin Elisabeth met haar meterslange haar, wespentaille en een echtgenoot die maar liefst 68 jaar lang over het Habsburgse rijk regeerde. Haar graf in de Kapucijner Crypte in Wenen wordt druk bezocht door toeristen. Ook de bloemen, kaarsen en kaartjes voor het graf van Sissi wijzen erop dat zij nog niet vergeten is.

Een andere naam waar niemand omheen bij de Habsburgers omheen kan is die van Maria Theresia. Haar graf is onder de beschilderde koepel van de Kapucijner Crypte. Lang hoef je hier overigens niet naar te zoeken. Zelfs de graven van de beroemde Sissi en keizer Franz Joseph steken schraal af bij deze dubbele graftombe van hun betovergrootmoeder Maria Theresia en haar man, keizer Franz.

Maar liefst negen levensgrote beelden sieren haar sarcofaag. De zijkanten tonen indrukwekkend gedetailleerde scènes uit het leven van de koningin in fijn reliëf. De kleinste bierpul is hier met zorg ontworpen en gegraveerd. De keizerin zelf gaf opdracht voor de bouw van dit graf in het Kapucijner klooster. Ze was nog maar 37 jaar jong toen haar graf klaar was.

Verschillende van haar kinderen liggen ook in deze tombe begraven. De vorstin baarde zestien zoons en dochters, van wie er slechts tien de volwassen leeftijd bereikten. Zelf overleefde moeder Maria Theresia zes van haar nakomelingen. In de Oostenrijkse geschiedenis speelde deze stammoeder van het huidige hoofd van de Habsburgers. een belangrijke rol. Veel hervormingen voerde ze door, zoals de leerplicht en het verbod op marteling.

Wie in het Weense Museumkwartier onderweg is naar de keizerlijke schatkamer, komt haar tegen op het naar haar vernoemde Maria Theresiaplein. Zes meter hoog is de keizerin hier. Haar rechterhand wuift passanten toe, haar linkerhand houdt een boekrol en een scepter vast.

Trouwen

Het was een Zwitserse adellijke familie waartoe deze twee buitengewone vrouwen uit het voorgeslacht behoorden. Nog altijd bevindt zich in het Zwitserse Aargau, ten westen van Zürich, de voorouderlijke zetel en naamgever van de familie: Schloss Habsburg. Deze familie verwierf sinds de dertiende eeuw almaar meer macht door verstandig te trouwen, veel te erven en machtige bondgenoten te vinden.

„Bella gerant alii, tu felix Austria nube”, wordt er vaak beweerd als het om de Habsburgers gaat. Letterlijk vertaald: „Laat anderen voeren oorlog, jij, gelukkig Oostenrijk, moet trouwen!” Je zou het kunnen opvatten als een grapje over de gebrekkige oorlogsvoering van de dynastie, maar bedoeld wordt dat de Habsburgers wel bijzonder handig waren in het kiezen van hun levensgezellen.

Ook Nederland werd op die manier onderdeel van het Habsburgse Rijk, want in 1477 trouwde Maximiliaan I van Habsburg met Maria van Bourgondië. Zo bracht hij de hertogdommen Bourgondië, Brabant, Luxemberg en Limburg onder Habsburgs bestuur.

Kin en lip

Als de Habsburgers niet met machtige erfgenamen trouwden, dan trouwden ze binnen hun familie. Als gevolg van de vele incestueuze relaties die zo tot stand kwamen, ontwikkelden zich in de loop der tijd speciale uiterlijke kenmerken binnen de familie.

Vooral de gezichtsvorm werd typerend, zodat men sprak van de Habsburgse lip en de Habsburgse kin. Deze sterke voorwaartse beet van de onderkaak werd een symbool van de Habsburgse inteelt. Habsburger Karel II is een schoolvoorbeeld van familievermenging: zijn vader was ook de oom van zijn moeder en zijn tante was tegelijk zijn grootmoeder.

De huidige Habsburgers schijnen overigens niet meer op te vallen door uit de toon vallende kinnen of lippen. Een achterkleinkind van de laatste keizer is zelfs model voor merken als Dolce & Gabbana.

Over zee

Onder de heerschappij van keizer Karel V vierde het Habsburgse rijk zijn hoogtijdagen. De zestiende eeuw werd daarmee tot een echte bloeitijd voor de Habsburgers. Ze regeerden toen ook over de Spaanse koloniën, delen van Mexico, Peru, Colombia en andere landen in Noord- en Zuid-Amerika. Dankzij de koloniën kwamen er veel goud, zilver en andere waardevolle grondstoffen naar het Habsburgse Rijk.

Het langzame verval van het machtige Habsburgse Rijk begon al in de zeventiende eeuw. Veel staten streefden naar een eigen regering. Ten slotte stortte de monarchie met het einde van de Eerste Wereldoorlog verzwakt en geteisterd in. De regering haalde keizer Karl over om in Schönbrunn een verklaring van afstand te ondertekenen, overigens nadat de keizer koppig had geweigerd om af te treden. In 1919 moesten zij paleis Schönbrunn verlaten en werden ze in ballingschap gestuurd naar Zwitserland, dat er na lang onderhandelen mee instemde om het voormalige keizerlijke paar op te nemen.

Nog twee keer probeerde de keizer in Hongarije weer aan de macht te komen. Daarna werd de familie overgebracht naar Madeira, waar Karl op 35-jarige leeftijd aan de Spaanse griep stierf.

Verboden terrein

Voor de Habsburgse familie was Oostenrijk vervolgens lang verboden terrein, maar het huidige hoofd van de familie woont weer in de Oostenrijkse hoofdstad Wenen. Karl Habsburg-Lothringen is zijn naam. In een interview ter gelegenheid van zijn 60e verjaardag, vertelde hij twee jaar geleden: „Ik herinner me nog goed dat we naar de grens reden en te horen kregen: Oostenrijk ligt daar, maar wij kunnen er niet heen omdat we daar niet meer welkom zijn.”

Pas in 1966 reisde zijn vader Otto –zoon van de oude keizer–- voor het eerst weer naar Oostenrijk, nadat hij afstand had gedaan van alle rechten op de troon. Zijn komst veroorzaakte enige opschudding: 250.000 arbeiders staakten en de politieke partijen SPÖ und ÖGB organiseerden grote protesten. Des te bijzonderder was de „historische handdruk” in 1972: Bruno Kreisky, kanselier van de jonge republiek schudde Otto von Habsburg in het openbaar de hand.

In 2007 droeg Otto als hoofd van de eens keizerlijke familie het stokje over aan zijn zoon Karl Habsburg-Lothringen. Voor Karl Habsburg is Haus Habsburg vooral zijn grote familie. Wereldwijd dragen naar schatting nog zeshonderd mensen de naam Habsburg. Als hoofd is Karl de woordvoerder van de familie, hij ziet er bovendien op toe dat de huisregels –met betrekking tot financiën en testament bijvoorbeeld– worden nageleefd. De regels schijnen overigens in de loop der tijd flink veranderd en gemoderniseerd te zijn,

Nederlands tintje

De kleinzoon van de keizer leidt in Oostenrijk een afwisselend leven. Nadat hij baantjes had als boer en boswachter, werd hij presentator van een tv-quizprogramma en daarbij lid van het Europees Parlement.

Tegenwoordig is het Habsburgse familiehoofd mediaondernemer en meerderheidsaandeelhouder van RadioCorp B.V., een nationaal radiostation met de zender 100%NL. Ook is hij veel in Den Haag te vinden, vanwege zijn voorzitterschap van de Blue Shield Federation, een internationale organisatie die zich inzet voor de bescherming van cultuur en kunst in tijdens van crises als natuurrampen en oorlogen.

Ambities terug de politiek in te gaan heeft hij niet. Tot 2011 mocht hij volgens de wet geen kanselier meer worden, evenmin als andere leden van het huis Habsburg. Een andere telg van de Habsburgers, Ulrich Habsburg-Lothringen, deed wel pogingen om de adellijke titels in Oostenrijk weer in te voeren, maar tevergeefs.

Opvolger van familiehoofd Karl wordt diens zoon Ferdinand Zvonimir Habsburg-Lothringen. Hij verdient zijn geld als autocoureur. Hoewel dat geen logische carrière lijkt voor een telg van keizerlijke bloede, kreeg Ferdinand de volledige steun van zijn ouders. „Ze hadden door dat ik niet snel kanselier zou worden en lieten me doen waar ik warm voor liep, wat me echt fascineerde”, zei hij in een interview met The Red Bulletin. Wat dat betreft lijkt hij niet op zijn voorvader Franz Joseph, die na zijn eerste autoritje in 1908 zei: „’t Stonk en je kon niks zien.”

Serie Onttroond

Hoe aanwezig zijn de voormalige vorstenhuizen nog? Wat is hun aanhang, wat zijn hun ambities? Deel 7 in een serie artikelen elke dinsdag en juli in augustus.