Is er in Europa sprake van een migratiecrisis?

Ruud Koopmans, hoogleraar sociologie in Berlijn: „Het woord crisis wordt al snel gebruikt. In ieder geval is de instroom in Europa hoger dan tussen 2016 en 2020. Qua aantallen zitten we op een vergelijkbaar niveau als in 2015. In Nederland is het aantal migranten zelfs hoger dan acht jaar terug.”

Bram Frouws, hoofd van het Mixed Migration Centre: „Ik vind niet dat er sprake is van een migratiecrisis, maar wel van een politieke crisis. Uiteindelijk bepaalt de wijze waarop je met migratie omgaat of het een crisis wordt. De komst van miljoenen Oekraïners naar Europa zien we niet als crisis, maar de komst van honderdduizenden migranten van verder weg wel.”

Faalt Europa’s migratiebeleid?

Frouws: „De term migratiebeleid is generaliserend. Ook vrij reizen binnen de Schengenzone valt daaronder. Dat is goed functionerend migratiebeleid. De aanpak van irreguliere migratie faalt wel.”

Koopmans: „En wel op dramatische wijze. Beleid dat bedoeld zou moeten zijn om vluchtelingen te redden, jaagt juist mensen de dood in. Meer falen dan dit kun je niet.

In Nederland en Duitsland merken wij weliswaar weinig van de crisis. Maar in Zuid-Europa spoelen dagelijks dode lichamen aan. Net als in de Sahara is daar wel degelijk sprake van een humanitaire crisis.”

Hoe is het migratiebeleid zo hard en inhumaan geworden?

Frouws: „Ik denk dat dit stapje voor stapje gebeurt. Wie tien jaar geleden had gezegd dat we nu een Libische kustwacht zouden steunen die op mensen in bootjes schiet en hen vervolgens in detentiecentra martelt, zou niet geloofd worden. Maar het is nu de realiteit. Ook de talloze grenshekken konden we ons jaren geleden niet voorstellen.”

Koopmans: „Het EU-beleid is strenger geworden, maar dat staat niet los van het Schengenverdrag. Grenzen zijn binnen de Europese Unie verdwenen. Voor die tijd konden vluchtelingen, als ze per boot in Griekenland aankwamen, niet doorreizen. Alleen met het vliegtuig was het mogelijk om in West-Europa te komen. Wie nu in Italië voet aan wal zet, stapt in een grenzeloze ruimte. Vandaar de noodzaak om de buitengrens streng te bewaken.”

Zondag sloot de EU een migratiedeal met Tunesië. Is dit een verbetering van ons migratiebeleid?

Koopmans: „Details zijn nog onbekend, maar ik ben een groot voorstander van overeenkomsten met landen van herkomst of een doorvoerland als Tunesië. Wel is het essentieel je ervan te verzekeren dat Tunesië asiel verleent aan mensen die daadwerkelijk bescherming nodig hebben. Als mensen weten dat ze terug moeten als ze in Italië aankomen, ontneemt dat de prikkel om de oversteek te wagen. Dat is de enige humane wijze om vluchtelingenbeleid te hervormen.”

Frouws: „Op zich ben ik niet tegen migratiedeals met derde landen. Ze werken ontegenzeggelijk. Kijk naar Griekenland. De instroom is daar gigantisch gedaald na de Turkijedeal in 2016. Er zitten wel morele kosten aan het afsluiten van Europa. En in het geval van Tunesië vraag ik me sterk af of mensenrechten daar worden nageleefd.”

Koopmans: „Autoritaire leiders weten dat de EU niets wettelijks kan doen om migranten tegen te houden. Alleen onwettige maatregelen helpen. Die mogelijkheid voor dictators om te chanteren bestaat sowieso; ook zonder migratiedeals. Daarom moet de EU met meerdere landen deals sluiten, zodat we niet van één dictator afhankelijk zijn.”

Met de Tunesiëdeal wil de EU irreguliere migratie stoppen. Maar zouden we niet gewoon meer legale routes moeten openen?

Frouws: „Er zijn inderdaad te weinig legale routes om naar de EU te komen. Meer legale routes worden soms als dé oplossing gepresenteerd. Maar dat is te makkelijk. Een wereld zonder grenzen is prachtig, maar een illusie. Zolang niet iedereen hetzelfde welvaartsniveau heeft bereikt, migreren mensen op zoek naar een beter bestaan.”

Koopmans: „Het is een fabeltje om te stellen dat meer legale routes illegale migratie zal terugdringen.”

Is het wel eerlijk dat ik met mijn paspoort vrijwel overal heen kan reizen, maar een Afrikaan niet?

Frouws: „Nee, dat is niet eerlijk. Maar de wereld is nu eenmaal erg oneerlijk, helaas. Er is ontzettend veel ongelijkheid en het maakt wel degelijk uit waar je geboren bent.”

Koopmans: „Een opengrenzenbeleid klinkt wel moreel hoogstaand, maar je moet bedenken wat de consequenties zijn. Onze welvaartsstaat is dan niet meer houdbaar…”

Moeten vluchtelingen meer in de eigen regio worden opgevangen?

Frouws: „Daar ben ik voor. Opvang in de regio is veel goedkoper dan opvang in een Westers land. En het gebeurt ook al. Syriërs worden in Turkije, Libanon en Jordanië opgevangen en Oekraïners in Europa.”

Koopmans: „We moeten opvang optimaliseren en de regio ontlasten. UNHCR, de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties, krijgt momenteel minder dan 100 dollar per jaar per vluchteling. Dat budget moet omhoog. Ook Libanon, dat per inwoner gigantisch veel vluchtelingen opvangt, moeten we ondersteunen. Bijvoorbeeld door vluchtelingen over te nemen, als we irreguliere migratie weten terug te brengen.”

Het Verenigd Koninkrijk gaat irreguliere migranten uitzetten naar landen in Afrika, zoals Rwanda. Is dat een idee?

Koopmans: „Op zich ben ik voor het idee van het VK om de asielaanvraag van irreguliere migranten in Rwanda af te handelen. Maar Londen wil vluchtelingen niet op een andere manier helpen opnemen. Dichtgooien van de grenzen dus, terwijl het land zich onttrekt aan haar humanitaire verplichting.”

Frouws: „Ik vind dat er een verkeerd signaal uitgaat van het Rwandaplan. Ook weten we niet hoe Rwanda omgaat met de mensenrechten van migranten. Het is geen lichtende democratie.”

Koopmans: „Daar plaats ik een kanttekening bij. Bij vluchtelingenbeleid gaat het niet om de staat van de democratie in het land van opvang. Het gaat om bescherming van vluchtelingen. Als we alleen deals sluiten met goede democratieën, houden we weinig over.”

Frouws: „Ik vind het belangrijk om tenminste voorwaarden te stellen aan zo’n land voor het bewaken van mensenrechten.”

Het Nederlandse kabinet viel over gezinshereniging van asielmigranten. De VVD wilde inperking; CU en D66 niet. Hoe kijken jullie op de kabinetsval terug?

Frouws: „Het aantal nareizende familieleden onder asielmigranten zijn slechts enkele duizenden mensen– een fractie van het totaal aantal migranten. Om daar een kabinet op te laten vallen, vind ik symboolpolitiek. Teleurstellend.”

Koopmans: „Gezinshereniging van statushouders is inderdaad maar een klein schroefje waar je aan kunt draaien in het beheersen van de migratie. Toch is de opstelling van de VVD denk ik geen symboolpolitiek. In Duitsland bestaat de door de VVD voorgestelde maatregel al jaren. Als D66 en CU al niet eens met deze relatief kleine maatregel –die in ons buurland probleemloos bestaat– instemmen, wat kan de VVD dan wel met de coalitie bereiken op migratie?”

Het kabinet was ook verdeeld over de regulering van arbeidsmigratie. Moeten we een limiet stellen op arbeidsmigranten?

Koopmans: „Je kunt alleen de aantallen arbeidsmigranten van buiten de EU reguleren; vooral expats. Die hebben we juist hard nodig in de ICT en technische sectoren.

Maar het individuele welzijn van de burger wordt niet per se verhoogd door meer arbeidsmigranten. In Amsterdam drijft de komst van expats de huizenprijzen enorm op. De gewone Amsterdammer heeft daardoor moeite met het vinden van een betaalbare woning.”

Frouws: „Nederland moet dus een keuze maken. We zijn een klein, vol land dat alles wil: een grote landbouwsector, Schiphol, Europoort. En we hebben een groeiende bevolking. Niet alles kan. We kunnen kiezen voor minder arbeidsmigranten, maar dat betekent dat we wereldwijd in bepaalde economische sectoren gaan achterlopen.”

Verliezen we de controle over de instroom van migranten?

Koopmans: „Die hebben we al verloren. We zijn een speelbal van gebeurtenissen elders in de wereld. Er is niets aan de instroom te doen, wordt gezegd. Dat is een leugen. Je kunt heel veel aan migratie doen, maar de bereidheid is er niet.”

Frouws: „We hebben de opvangcapaciteit jarenlang, tegen adviezen in, te laag gehouden. Vervolgens zagen we afgelopen zomer beelden van mensen die buiten Ter Apel moesten slapen. Alsof het helemaal uit de hand loopt, terwijl het slechts om 700 asielzoekers ging. Zo ontstaat een sfeer van crisis, die de migratiediscussie zo giftig maakt.”

Koopmans: „Er worden wel wat maatregelen genomen, zoals de Tunesiëdeal. Maar eigenlijk zit het Europese asielbeleid in een constante crisis. Zo’n deal is een noodgreep om de uit de hand gelopen situatie weer onder controle te krijgen.”

Frouws: „Dat de instroom van migranten uit de hand loopt, is wel over de top. Beelden van volle bootjes scheppen een beeld alsof een invasie van illegale migranten gaande is. Dat is onjuist. Veruit de meeste mensen migreren legaal. In de beeldvorming lijkt het alsof het precies andersom is. We moeten met rationeel, humaan beleid laten zien dat we de situatie onder controle hebben. Dan kan migratie een minder prominente rol krijgen. Maar we zullen altijd gevoelig blijven voor ‘vreemdelingen’.”