„Het is niet te rechtvaardigen dat ik wel vrij rond mag reizen en een Syriër niet”
Door de migratiedeal met Tunesië zal illegale migratie en mensensmokkel niet afnemen, denkt Henk van Houtum. Maar de Europese Unie moet haar visumeis herzien, vindt het hoofd van het Nijmegen Center for Border Research.
„Echt een heel slecht akkoord”, noemt van Houtum de migratiedeal die de Europese Unie zondag met Tunesië sloot. „Brussel geeft geld aan een racistische dictator om vluchtelingen ervan te weerhouden illegaal naar de EU te reizen en hen vervolgens terug te sturen naar hun land van herkomst. Dat is pushback en deportatie. Het is onwettelijk en mag niet volgens Europees recht.”
Volgens de ‘grensprofessor’ is het akkoord dat Ursula von der Leyen, Mark Rutte en Giorgio Meloni met president Kais Saied van Tunesië sloten een Pilatusdeal: „Wij wassen de handen in onschuld, maar weten dat Tunesië de mensenrechten die wij zelf zeggen hoog te houden, met voeten treedt. Bovendien, door migranten tegen te houden en terug te sturen, zeg je dat zij minder mensenrechten hebben dan wij. Je criminaliseert daarmee in feite de kwetsbaren in de wereld.”
Autocratisch
In de 25 jaar dat Van Houtum zich als hoogleraar met grensstudies bezighoudt, heeft hij het debat rondom migratie zien verharden. „Aan de Europese buitengrenzen zijn maatregelen aangescherpt. De EU neemt een autocratische wending met de zondag gesloten migratiedeal met de racistische autocraat Kais Saied van Tunesië. Het is een nieuw dieptepunt. En dat terwijl de EU is opgericht om grenzen te slechten en solidariteit over grenzen te tonen. Die waarden zetten we nu eigenhandig in de uitverkoop.”
Het kantelpunt naar harder grensbeleid was volgens Van Houtum 2001. „Toen introduceerde de EU haar visumbeleid: de zogenaamde positieve en negatieve lijst van landen.” Na de introductie van de Schengenzone eisten tal van lidstaten ook een gemeenschappelijk grensbeleid, met controles en een visumplicht. Mensen uit ‘negatieve’ landen –arme landen als Senegal, Afghanistan en Jemen– werden door die lijst verplicht een visum aan te vragen voor ze naar de EU mochten komen. Van Houtum: „Een inreisvergunning die ze vervolgens per definitie niet krijgen.”
De hoogleraar aan de Radboud Universiteit vindt die visumplicht onrechtvaardig. „Ik kan het niet anders noemen: mondiale apartheid. Discriminatie naar geboortegrond. In onze grondwet is dit verboden. Die ongelijkheid kan ik niet verdedigen. Waarom mag ik met mijn paspoortprivilege wel overal vrij heen reizen en mist iemand uit Syrië of Senegal die vrijheid?”
„Wij noemen vluchtelingen uit die landen illegalen. De werkelijkheid is dat wij hen onvoldoende legale routes bieden”, aldus Van Houtum. „Door de visumeis voor Europa is migratie ondergronds gegaan en gebruiken vluchtelingen nu smokkelroutes.”
Grenshekken
Volgens Van Houtum is er in de discussie over irreguliere migratie veel te weinig aandacht voor die visumeis. „Nu gaat het altijd over het voorkomen van illegale migratie door grenshekken te plaatsen, akkoorden met autocratische regimes aan de buitengrenzen te sluiten of grenswachter Frontex meer capaciteit te geven. Maar de diepste oorzaak van al die dode bootmigranten op de Middellandse Zee is de visumeis. Toen die er nog niet was, hadden we ook niet met illegale bootmigranten te maken. En daarover hebben we het nu net niet.”
Humaan
Hoe rechtvaardig en hoe houdbaar is die visumeis, vraagt Van Houtum zich hardop af. „Nu is ons visumbeleid in ieder geval niet houdbaar. We moeten gelijke visumvrijheid hebben. Geen discriminatie naar afkomst, maar rechtvaardig en humaan migratiebeleid met als uitgangspunt dat iedereen gelijkwaardig is. Die morele discussie mis ik.”
Of die gelijke visumvrijheid tot meer migratie naar de EU zal leiden, is volgens de hoogleraar vanuit de huidige politiek gezien een begrijpelijke vraag. Maar die komt niet op de eerste plaats. „Het zou er eerst om moeten gaan: wat is moreel rechtvaardig?”
Nu is de praktijk volgens Van Houtum in ieder geval niet rechtvaardig en in strijd met de eigen morele waarden van de EU. „We dringen vluchtelingen met geweld terug, sluiten deals met dictators, hollen de mensenrechten uit en we hebben vluchten naar de EU tot een dodelijke hordeloop gemaakt. De EU heeft op dit moment een van de dodelijkste grenzen op aarde.”
Realpolitik
Dat de deal tussen de EU en Tunesië illegale bootmigranten ervan zou moeten weerhouden in een bootje te stappen zo tot minder doden op de Middellandse Zee zou moeten leiden, vindt Van Houtum „cynische Realpolitik”. „Sowieso is het nog maar de vraag of de Tunesiëdeal migranten ervan zal weerhouden per boot naar de EU te komen. Ik denk dat de deal mensensmokkelaars juist in de kaart speelt. Zij zullen nieuwe routes zoeken en hogere prijzen voor hun overtochten bedingen. Cijfers laten zien dat de toename van het budget van de Europese grensbewaker Frontex gelijk opgaat met de omzettoename van smokkelaars. Het is een kat-en-muisspel, waarbij smokkelaars inspelen op de mate van beveiliging aan de grens.”
„We moeten ons realiseren dat die boten en de smokkel een gevolg zijn van ons eigen discriminerende visumbeleid. Wij weigeren vluchtelingen uit arme landen een visum te verstrekken. Geen wonder dat ze dan illegaal per boot proberen hier te komen. Als je geen illegale migratie wilt, moet je stoppen die te voeden. Afschaffen dus, die verplichte visa voor mensen uit ‘negatieve’ landen.”
