Het was geen gemakkelijk besluit, verklaarde de Amerikaanse president Joe Biden. „Het duurde even voordat ik overtuigd was”, zei hij tegen CNN. Het Witte Huis hakte afgelopen weekend de knoop door en besloot –na uitvoerig overleg met bondgenoten– granaten met clustermunitie voor panterhouwitsers naar Oekraïne te sturen.

Washington schuift daarmee ethische bezwaren terzijde. De clusterbommen en -granaten vallen vlak boven de grond over een groot gebied uiteen in vele kleinere bommetjes, waarbij ze geen onderscheid maken tussen militaire en civiele doelen. Bovendien kunnen blindgangers, niet-ontplofte munitie, jaren later nog burgerslachtoffers maken.

De Amerikaanse veiligheidsadviseur Jack Sullivan kent de bezwaren. „Wij erkennen dat clustermunitie een risico vormt voor burgers. Daarom hebben we de beslissing ook zo lang mogelijk uitgesteld”, zei hij tijdens een persconferentie.

Militair steunpakket

De Amerikaanse clustermunitie heeft een blindgangerspercentage van minder dan 2,35 procent, claimt Sullivan. Dat is aanmerkelijk lager dan de 30 tot 40 procent niet-ontploffende Russische clusterbommen en -granaten. De Amerikaanse wet verbiedt de uitvoer van munitie waarbij meer dan 1 procent niet ontploft. President Biden kan dit verbod echter omzeilen met zijn bijzondere presidentiële bevoegdheid.

De clustermunitie maakt onderdeel uit van een nieuw Amerikaans steunpakket van 800 miljoen dollar (730 miljoen euro). De wapenlevering bestaat verder uit bijvoorbeeld Patriot- en Stingerluchtafweerraketten, Bradley- en Strykerinfanterievoertuigen. De VS hebben sinds de Russische invasie voor 40 miljard dollar steun geleverd.

De VS sturen de controversiële wapens na maandenlange smeekbedes van Oekraïne. Aantallen blijven overigens geheim. Kyiv krijgt niet voor het eerst dit soort wapentuig. Turkije heeft naar verluidt Kyiv al eerder voorzien van clustermunitie.

Oekraïne heeft de speciale granaten nodig om een doorbraak te forceren aan het front. De Russen hebben zich in een half jaar tijd diep ingegraven met loopgraven, mijnenvelden en antitankgrachten.

Maar er zijn meer redenen. Oekraïne kampt met munitietekorten, de Amerikaanse voorraad 155 mm-granaten raakt op en de westerse wapenindustrie is niet in staat de productie tijdig te vergroten. Tegelijk hebben de Amerikanen nog „honderdduizenden” 155 mm-granaten met clustermunitie liggen, zegt staatssecretaris van Defensie Colin Kahl. De voorraden zijn groot, omdat de VS dit type munitie sinds 2003 niet meer heeft gebruikt.

Levering van clustermunitie is ook nodig om het Oekraïense tegenoffensief een impuls te geven. Het Oekraïense leger is gedwongen meer directe aanvallen uit te voeren op het Russische front, doordat de Amerikanen lange tijd niet wilden meewerken aan levering van F-16’s. Bovendien wil Washington nog altijd geen Atacms-langeafstandraketten, met een bereik van 300 kilometer, leveren. Daardoor heeft Oekraïne nu aanmerkelijk meer granaten op de frontlinie nodig. Het Witte Huis zou nu toch Atacms overwegen, meldt de New York Times woensdag.

Spottend

Oekraïne is tevreden over het Amerikaanse clustermunitiebesluit. „Onze positie is duidelijk”, zegt defensieminister Oleksii Reznikov. „We moeten de gebieden bevrijden die tijdelijk zijn bezet en de levens redden van onze mensen.”

Rusland reageert spottend op de Amerikaanse levering. „Een wanhoopsdaad”, stelt het ministerie van Buitenlandse Zaken. Het besluit laat volgens een woordvoerder zien dat „het veelgeprezen Oekraïense tegenoffensief” niet van de grond komt. „Het is het zoveelste ‘wonderwapen’ waar Washington en Kyiv mee komen, zonder na te denken over de ernstige gevolgen.”

NAVO-bondgenoten, mensenrechtenorganisaties en hulporganisaties reageren kritisch. „Nee tegen clustermunitie en ja tegen het legitiem verdedigen van Oekraïne; dus zonder clusterbommen”, zegt de Spaanse defensieminister Margarita Robles. Ook België is tegen. Duitsland en het Verenigd Koninkrijk tonen begrip voor het VS-besluit, maar leveren die zelf niet.

Schuldig

Sinds 2008 hebben 123 landen het Verdrag inzake Clustermunitie (CCM) ondertekend, waaronder Nederland. Daarmee zeggen deze landen toe geen clustermunitie te gebruiken, te kopen, op te slaan of te transporteren. De VS, Rusland en Oekraïne hebben de conventie niet ondertekend. Clusterbommen zijn op zich niet strijdig met het internationaal recht, maar het gebruik tegen burgers kan wel een schending zijn.

Mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch (HRW) roept Amerika op het besluit terug te draaien. „Het leveren van deze wapens leidt onvermijdelijk tot langdurig leed voor burgers en ondermijnt de internationale afkeuring van het gebruik”, stelt HRW.

Rusland en Oekraïne maken zich beide schuldig aan de inzet van clustermunitie, stelde HRW afgelopen weekend. Moskou maakt op grote schaal gebruik van het controversiële wapentuig met honderden doden tot gevolg, Oekraïne op kleinere schaal.

Ook Cambodja dringt er bij de VS en Oekraïne op aan geen clustermunitie te gebruiken. „Inwoners kunnen er nog honderd jaar lang door worden getroffen”, reageert premier Hun Sen. In de jaren zestig en zeventig dropten de VS duizenden clusterbommen boven Cambodja om schuilplaatsen van de rebellengroep Vietcong uit buurland Vietnam te vernietigen. In veertig jaar tijd zijn 20.000 burgers omgekomen door mijnen en blindgangers van clusterbommen.

Eenzijdig

De VS krijgen kritiek op het besluit de controversiële wapens in te vliegen naar Oekraïne. Voorstanders ervan wijzen op de eenzijdigheid in de reacties. Waar waren de protestgeluiden toen Rusland op grote schaal gebruikmaakte van clusterbommen en -granaten? Waar was de verontwaardiging over de honderden doden? Bovendien is er een groot verschil. Moskou gebruikt clustermunitie om een land aan te vallen, Kyiv om zichzelf en zijn burgers te verdedigen.

Het lastige is verder dat ondertekening van het verdrag tegen clustermunitie in 2008 plaatsvindt, terwijl de acute noodzaak niet aan de orde is. Oekraïne ziet zich echter geplaatst voor een acuut, groot probleem bij de Russische verdedigingslinies die erg moeilijk te doorbreken zijn.

Oekraïne zit daarbij ook nog eens met het probleem dat bondgenoten nog maar de helft van het aantal toegezegde zware wapens hebben geleverd, zo meldt het Kiel Institute for the World Economy.

Bevrijdingswapens

Oekraïne doet zijn best om de internationale zorgen over de inzet van clustermunitie weg te nemen. Defensieminister Reznikov legt het gebruik van clustergranaten –„de nieuwe bevrijdingswapens”– vast in strenge regels: Oekraïne gebruikt geen clustermunitie op Russisch grondgebied, niet in stedelijke gebieden en alleen om door Russische linies te breken. Verder belooft Kyiv een strikte boekhouding bij te houden, prioriteit te geven aan ontmijning en transparant te rapporteren aan partners.

Phillips O’Brien, hoogleraar strategische studies aan de Universiteit van St. Andrews in Schotland wijst op de gevolgen als Oekraïne wapens wordt onthouden. „Door niet te leveren wat Oekraïne nu nodig heeft, is de kans veel groter dat deze oorlog langer duurt en uiteindelijk bloediger wordt.”