Eurocommissaris Olivér Várhelyi bracht de ministers van Buitenlandse Zaken van de EU donderdag in Stockholm op de hoogte van de voortgang die Oekraïne –en Moldavië en Georgië– afgelopen jaar boekte in het toetredingsproces tot de EU. Kyiv verdient complimenten, want het is bijna onbegonnen werk om in oorlogstijd een land voor te bereiden op lidmaatschap, zei Várhelyi. Ook de lidstaten zijn volgens Raadsvoorzitter Zweden onder de indruk. Tegelijk moet Oekraïne nog flink werk verzetten: het land voldoet nu aan twee van de zeven gestelde voorwaarden. De eisen die de Commissie in juni 2022 stelde gaan over de rechtsstaat en het uitbannen van omkooppraktijken. „Oekraïne moet blijven strijden tegen corruptie”, aldus Várhelyi.

Sinds Rusland het land in februari 2022 binnenviel, heeft Oekraïne haast om toe te treden tot de EU. De lidstaten schoven in dat licht hun bedenkingen opzij en maakten het land in juni vorig jaar kandidaat-lid. Maar om formele onderhandelingen over lidmaatschap te kunnen starten, gaf Brussel Oekraïne zeven opdrachten mee. De regering in Kyiv moest werk maken van corruptiebestrijding, de macht van oligarchen inperken en onafhankelijke rechters en vrije pers garanderen.

Oekraïne hoopte dit jaar nog aan alle eisen van de Commissie te voldoen. Nu Kyiv in korte tijd nog vijf eisen van de Commissie moet inwilligen, lijkt die wens in rook op te gaan. In december zal de Commissie een uitgebreid eindrapport over de voortgang naar buiten brengen. EU-leiders zullen op basis daarvan bepalen of ze de toetredingsonderhandelingen met Kyiv volgend jaar starten. Várhelyi geeft die optie in ieder geval een goede kans. Volgens hem zal Kyiv tegen oktober aan alle zeven voorwaarden voldoen. Het „grootste obstakel” om de Europese ambities van het land te verwezenlijken, is de oorlog, aldus de Eurocommissaris.

Voldaan

Oekraïne heeft al aan de door de Commissie geëiste hervormingen van de rechterlijke macht voldaan. Kyiv heeft twee onafhankelijke rechtbanken ingesteld. Ook de mediawetgeving is in overeenstemming met EU-normen gebracht, zei Varhelyi. Daarnaast boekt het land „goede vooruitgang” op het gebied van onafhankelijke rechtspraak, zegt de Commissie. Rechters voor het Hooggerechtshof worden in de toekomst niet meer door de overheid benoemd, maar via een competitief proces geselecteerd.

In het tegengaan van corruptie en witwassen en het inperken van de macht van oligarchen is Kyiv minder succesvol. Dat geldt ook voor de bescherming van minderheden: zo zouden etnische Hongaren in de Karpaten door Oekraïne achtergesteld worden. Bij alle vier de taken is slechts „enige vooruitgang” geboekt, zegt de Commissie.

Corruptie

Al decennia kampt Oekraïne met belangenverstrengelingen en omkooppraktijken binnen de politiek, de rechtspraak en economie. Het land stond in 2022 op plek 116 van de 180 op een ranglijst van minst tot meest corrupte landen in de wereld van Transparency International – een internationale organisatie voor de bestrijding van corruptie.

Lees ook

„Toetreding Oekraïne kan Europese Unie praktisch gewoon niet aan”

Maar Volodymyr Zelensky wil een einde maken aan de corruptie en de macht van het selecte clubje rijke oligarchen in Oekraïne. „De bevolking is klaar met politici die in 28 jaar tijd een land van omkoping, diefstal en misbruik van middelen creëerden”, zei de president al bij zijn aantreden in 2019. Zeker sinds het land het kandidaat-lidmaatschap van de EU kreeg, is hij vastbesloten de „interne vijand” van corruptie hard aan te pakken.

Oligarch

Zelfs vertrouwelingen houdt Zelensky niet buiten schot. In februari werd bij Ihor Kolomojsky, één van de rijkste inwoners van Oekraïne, een huisinval gedaan. In de Verenigde Staten is de miljardair in 2020 aangeklaagd wegens het verduisteren van omgerekend een miljard euro. Dankzij Kolomojsky’s miljarden en met behulp van het tv-station van de magnaat, kon Zelensky zijn politieke carrière opbouwen. Maar in 2022 ontnam de president Kolomojsky Oekraïens staatsburgerschap en nationaliseerde Kyiv onder meer twee oliemaatschappijen van de oligarch.

De Oekraïense regering is bereid vaart te maken met de aanpak van corruptie, zo blijkt. Maar verdwenen is die nog lang niet. Oligarchen hebben nog steeds vaak banden met politieke partijen. Ze hebben familieleden in het parlement of relaties met ministers die nauw betrokken zijn bij hun bedrijf. In de Oekraïense rechtspraak zit het grootste knelpunt. Veel rechters zijn nog aangesteld ten tijde van de presidenten Janoekovytsj en Porosjenko en zijn gewend instructies op te volgen van presidentiële staf of oligarchen.

Wensenlijstje

Moldavië en Georgië –die net als Oekraïne in 2022 EU-lidmaatschap aanvroegen– hebben trouwens nog meer huiswerk te doen. De Moldavische regering kan drie van de negen punten van het wensenlijstje van de Commissie afvinken. Georgië blijft eveneens op drie afgeronde opgaven steken, maar dan van de twaalf. EU-landen vinden het zelfs nog te vroeg om Georgië kandidaat-lid te maken.

Op dit moment is het nog te vroeg om te zeggen wanneer en zelfs of Oekraïne EU-lidmaatschap krijgt. Zolang het land met Rusland in oorlog is, kan het in ieder geval geen lid worden: bij toetreding tot de EU mag er geen conflict zijn op het grondgebied van een land.

In december besluiten EU-leiders in de Raad of Brussel officiële toetredingsonderhandelingen met Kyiv aangaat. Al zullen de lidstaten dan positief oordelen, dan nog zal het jaren duren voor aspirant-lid Oekraïne volwaardig lidstaat wordt.