Omdat twee weken geleden geen van de presidentskandidaten meer dan 50 procent van de stemmen in de wacht sleepte, mogen de Turken zondag nog een keer naar de stembus. President Recep Tayyip Erdogan bleef steken op 49,5 procent van de stemmen. Zijn belangrijkste uitdager Kemal Kilicdaroglu beleefde met 44,9 procent van de stemmen een zwarte dag. De derde kandidaat, de ultranationalist Sinan Ogan, kwam uit op 5,2 procent van de stemmen.

In de weken voorafgaande aan de eerste verkiezingsronde voerde het campagneteam van Kilicdaroglu een inclusieve campagne met een hart als symbool van de liefde. In de media schilderde de oppositieleider een Turkije voor ogen waarin geen godsdienstige en etnische scheidslijnen meer zijn en alle mensen samen aan de toekomst van het land werken.

De hartjes zijn twee weken later verdwenen in de Turkse dorpen en steden. Op posters staat nu: ”Syriërs zullen vertrekken”. Kilicdaroglu refereert aan de gevoelens van onvrede over het verblijf van de vier miljoen Syrische vluchtelingen in Turkije. Inclusief Afghanen en Pakistani zou het land 10 miljoen ontheemden huisvesten. Erdogan verdedigt de opname van de vluchtelingen Syriërs en zou zich daarmee minder geliefd maken. De veelal illegale vluchtelingen zijn goedkopere arbeidskrachten dan Turkse autochtonen.

Kilicdaroglu meent met het verblijf van de Syriërs de open zenuw van zijn tegenstander te hebben gevonden. Eerder zei Kilicdaroglu met de Syrische president Hafez el-Assad over de terugkeer van de Syriërs te zullen onderhandelen. Nu wil hij ze afschuiven: „Ons vaderland is niet voor de vluchtelingen die we hebben binnengehaald.” Hij zingt mee in het koor van de xenofobe nationalisten die vinden dat „we iedereen het land uit moeten zetten die onze aderen binnendringen”.

Koerden

Gaat Kilicdaroglu het zondag redden met zijn hardere toon? Die kans is zeer klein, om niet te zeggen uitgesloten. Erdogan verwierf in de eerste ronde bijna de helft van de stemmen. Door de oproep van afgelopen maandag van de ultranationalist Ogan op Erdogan te stemmen zal de zittende president zo goed als zeker de absolute meerderheid behalen.

De verklaring van Kilicdaroglu dat hij de Syriërs het land zal uitwijzen strookt met de zienswijze van Ogan, maar het is zeer de vraag of hij hiermee de aanhang van de ultranationalist achter zich krijgt. Hier wreekt zich het karakter van Kilicdaroglu. De krachtige taal die hij aanslaat past niet bij hem en daarom komt hij weinig overtuigend over.

Bovendien vervreemdt Kilicdaroglu met zijn nationalistische uitspraken de Koerden van zich. Het zou zomaar kunnen dat de Koerden Kilicdaroglu laten vallen. Op Erdogan stemmen ze sowieso niet stemmen omdat die hen in het verleden keihard heeft laten vallen. De kans is veel groter dat ze niet naar de stembus zullen gaan. Daarmee verliest Kilicdaroglu dan de nodige stemmen.

Soennitische Turk

De Turkse journalist Bülent Mumay schreef donderdag treffend donderdag in zijn ”Brief uit Istanbul” in de Frankfurter Allgemeine dat vluchtelingen in Turkije aanvankelijk met open armen werden ontvangen. Het waren immers geloofsgenoten. Toen de economische crisis zich aandiende moesten vluchtelingen het ontgelden. Overal klonk het: „Ze nemen ons werk af en door hen krijgen wij geen huurwoning.”

Volgens Mumay konden de vluchtelingen dat niet helpen, maar waren de politici schuldig. Zij hadden een deal met Europa gesloten. Voor een flinke som geld zouden Europese landen de vluchtelingen opvangen. En wie scoren er nu over de rug van de vluchtelingen? De politici die voor hun verblijf geld hebben opgestreken.

Turkije-specialist Burak Copur, verbonden aan de universiteit van Essen, zegt in een interview met de Duitse tv-zender Tagesschau dat de verkiezingen vooral één ding duidelijk maken: „De winnaar van de verkiezingen zijn het Turkse nationalisme en de politieke islam. Het Turkse nationalisme betekent de verheffing van het Turk-zijn en de soennitische islam. De enige echte Turk is een soennitische Turk. In Turkije bestaat in feite een etnisch-religieus identiteitsconcept dat soennitische Turken tot eersteklas burgers maakt.”

Geschenk van Allah

Dat betekent voor andere groepen in Turkije, denk aan Koerden, alevieten, christenen, Armeniërs en Joden, dat „zij ondergeschikt zijn en moeten assimileren”. Kopur: „Zij kunnen in principe in Turkije als lid van een minderheid alles worden, als zij hun culturele identiteit maar niet al te zeer demonstreren en zich niet inzetten voor hun culturele rechten. Onderwerpen zij zich niet aan deze regel, dan reageert de Turkse staat met discriminatie, uitsluiting en vervolging.”Andere deskundigen uiten zich in soortgelijke bewoordingen en zeggen dat Turkije door een combinatie van nationalisme en islamisme wordt beheerst, „met de slechtste bestanddelen van deze twee werelden”. De grondlegger van de Turkse staat, Mustafa Kemal Atatürk, stelde honderd jaar geleden een scheiding tussen kerk en staat in. De Duits-Turkse publicist Deniz Yücel schrijft in het dagblad Die Welt: „Een nieuwe overwinning betekent niet veel goeds voor de seculiere republiek.”

De Turkse schrijver en Nobelprijswinnaar Orhan Pamuk zei donderdag laconiek in een interview met de Neue Zürcher Zeitung: „De poging tot staatsgreep van 2016 noemde Erdogan een geschenk van Allah. Hij misbruikte de gelegenheid en maakte zichzelf tot een almachtige alleenheerser. Nu zullen we vermoedelijk nog eens vijf jaar door een autoritaire Erdogan worden geregeerd.”