Wat is een El Niño?

Normaal gesproken waaien sterke passaatwinden boven de Stille Oceaan langs de evenaar naar het westen. De winden voeren daarbij warm water mee van de Zuid-Amerikaanse kust richting Azië. Om dat wegstromende warme water te vervangen, stijgt voor de Zuid-Amerikaanse kust koud water op uit de diepte.

Eens in de twee tot zeven jaar heeft echter een bijzonder fenomeen plaats. De passaatwind neemt af, en binnen enkele maanden groeit er in de Stille Oceaan tussen Zuidoost-Azië (Indonesië) en Zuid-Amerika een gigantische warmwaterbel. Het warme water wordt naar het oosten geduwd, richting de westkust van Zuid-Amerika. Voor de kust van Peru warmt het koele zeewater sterk op. Momenteel is het zeewater al ruim 0,5 graden Celsius warmer dan gemiddeld. Daarmee is de grenswaarde voor een El Niño in opbouw al overschreden.

Het verschijnsel treedt meestal op in het najaar en piekt met Kerst. Daar dankt het de naam El Niño, Spaans voor ”het jongetje”, aan.

Waarom is een El Niño zo dramatisch?

Doordat er voor de kust van Zuid-Amerika (Peru en Chili) in plaats van koud, veel warm water opwelt, neemt de temperatuur van het zeewater uiteindelijk met 5 tot 6 graden toe. Onder normale omstandigheden brengt opwelling koud en voedselrijk water uit de diepte naar de oppervlakte. Tijdens een El Niño verzwakt of stopt die opwelling. Bij gebrek aan voedsel uit de diepte verdwijnen de vissen. Vissers krijgen te maken met vangsten die tot wel 80 procent teruglopen; een economische ramp. En er zullen natuurrampen optreden.

Welke natuurrampen?

Westerstormen houden de krachtige passaatwinden, die gewoonlijk de moessonregens naar Zuidoost-Azië brengen, tegen. Vanaf de zomer van 2024 kan El Niño uitzonderlijke droogte opleveren in delen van Indonesië, de Filipijnen, Oost-Australië en India: gebieden waar normaal gesproken vrij veel regen valt. Andere regio’s, zoals delen van zuidelijk Zuid-Amerika, het zuiden van de Verenigde Staten, het zuidelijke puntje van India, Centraal-Azië en Oost-Afrika, worden juist extreem nat.

Er kunnen veel slachtoffers vallen door bosbranden, overstromingen, aardverschuivingen, tyfoons, misoogsten, hongersnoden en uitbraken van malaria. De schade daardoor kan in de miljarden euro’s lopen. De laatste krachtige El Niño had plaats in 2015.

Wat heeft El Niño te maken met klimaatverandering?

El Niño wordt niet veroorzaakt door klimaatverandering, maar kan de effecten van klimaatverandering wel versterken. De gemiddelde temperatuur op aarde zal een sprong omhoog maken. Daarnaast zullen ongebreidelde bosbranden door extreme droogte in Australië en Indonesië het CO2-gehalte in de atmosfeer omhoog stuwen.

Hoe groot is de kans dat de El Niño doorzet?

Groot, maar het proces verloopt heel langzaam. Terwijl het oceaanwater warmer wordt, past de atmosfeer zich geleidelijk aan. De WMO schat nu dat er een kans van 60 procent is dat El Niño zich eind juli van dit jaar zal ontwikkelen, en een kans van 80 procent dat het eind september zal gebeuren. Een krachtige El Niño kan meer dan een jaar aanhouden. De meeste effecten ervan zullen daardoor volgend jaar optreden.

Hoe komt het dat de wereldwijde opwarming de afgelopen jaren juist lager uitviel?

Dat had te maken met het fenomeen La Niña, Spaans voor ”het meisje”, dat aanhield tot begin dit jaar. Tijdens een La Niña verlopen de verschijnselen precies tegenovergesteld aan een El Niño. Ondanks het verkoelende effect van La Niña waren de afgelopen acht jaar de warmste ooit. „La Niña fungeerde als een tijdelijke rem op de wereldwijde temperatuurstijging”, zei WMO-chef Petteri Taalas in een persbericht. El Niño en La Niña vormen samen het natuurverschijnsel El Niño-Southern Oscillation, afgekort als ENSO.

Merkt Europa iets van de El Niño?

Het weer in Europa is anders dan normaal. In Oost-Spanje verlopen de winter en het voorjaar droger en warmer. Nu het huidige voorjaar er al droog verloopt, kan dat komend jaar nog dramatischer uitpakken. In Zuid-Engeland, Noord-Frankrijk, de Benelux en Duitsland wordt het meestal juist natter.

In Nederland zorgt een aanhoudende El Niño gemiddeld genomen voor meer regen in de lente, in dit geval zal dat dus het voorjaar van 2024 zijn. Maar het kan ook heel anders uitpakken. De laatste El Niño van 2019-2020 ontwikkelde zich vrij mild. In Nederland verliep het lente toen juist uitzonderlijk droog en zonnig.