Zelfs de televisiezenders in Polen zijn verdeeld. Op maandag 6 maart zond de commerciële televisiezender TVN24 een onthullende documentaire over het toedekken van misbruik door Johannes Paulus II uit. De publieke zender TVP1 gooide als reactie in de dagen erna het uitzendschema om. Op donderdag werd om acht uur ’s avonds een half uur lange preek van Johannes Paulus II uit 1979 uitgezonden. En sindsdien dagelijks rond het journaal vijf minuten ”Woorden van de heilige Johannes Paulus II”.

De Nederlandse journalist Ekke Overbeek publiceerde onlangs in Polen een boek waarin hij zaken in de archieven van de communistische geheime dienst opduikelt. In zijn boek ”Maxima Culpa” kwam hij tot de conclusie dat Johannes Paulus II, die van 1964 tot 1978 aartsbisschop van Krakau was, misbruikende priesters simpelweg had overgeplaatst. Maar twee journalisten van de conservatief-liberale krant Rzeczpospolita kwamen in dezelfde archieven juist tot een tegenovergestelde conclusie.

De tv-documentaire van TVN24 gaat echter een stap verder. Niet alleen werden de communistische archieven gebruikt, maar de makers lieten ook misbruikslachtoffers en kerkelijke bronnen aan het woord.

Anoniem

Het opvallendst uit de documentaire is de aanbevelingsbrief uit 1972 van de latere paus Johannes Paulus II aan de toenmalige aartsbisschop van Wenen, Franz König. Karol Wojtyla schrijft zijn Oostenrijkse collega over een priester die beschuldigd was van seksueel misbruik van minderjarigen, maar meldt die feiten niet, zodat de priester jarenlang in Oostenrijkse parochies actief kon zijn.

Een kerkelijke medewerker vertelt anoniem in de documentaire dat hij de toenmalige aartsbisschop van Krakau informeerde over het misbruik door de priester. „Wojtyla vroeg me er nergens melding van te maken en zei dat hij er zorg voor zou dragen”, zei deze kerkelijke bron. Hij voegde eraan toe dat de latere paus expliciet zou hebben gevraagd of de zaak toegedekt kon blijven. Opvallenderwijze had Johannes Paulus II na zijn pausverkiezing nog meermaals contact met de geestelijke.

De rechts-nationalistische regering stond op de achterste poten. President Andrzej Duda noemde de verdediging van Johannes Paulus II „een burgerlijke, patriottische en historische plicht” en „een wezenlijk bestanddeel van onze nationale erfenis”.

Aanslag

Minister-president Mateusz Morawiecki twitterde een foto van Johannes Paulus II, Kamerleden van de rechts-nationalistische partij hielden in het parlement een minuut stilte met foto’s van de Poolse paus in hun armen en de Poolse senaat nam een resolutie aan waarin „de schandelijke mediacampagne tegen de grote heilige paus Johannes Paulus II, de meest eminente Pool uit de geschiedenis”, werd veroordeeld.

Ook aan kerkelijke zijde bleef het niet stil. De huidige aartsbisschop van Krakau, de 73-jarige Marek Jedraszewki, preekte over een „strijd tegen Polen” en een „tweede aanslag” op Johannes Paulus II – verwijzend naar de mislukte moordaanslag op het Sint-Pietersplein op 13 mei 1981. Maar ondertussen houdt Jedraszewski de archieven van het aartsbisdom, waarin wellicht informatie te vinden zou zijn die zijn voorganger zouden kunnen beschuldigen of juist vrijpleiten, potdicht.

De rooms-katholieke bisschoppen van Polen besloten vorige week dinsdag echter tot aller verrassing tot de oprichting van een „onafhankelijke onderzoekscommissie” naar seksueel misbruik door geestelijken, bestaande uit juristen, artsen, psychologen en historici.

Hoewel de bisschoppen in een verklaring kritiek uitten op „de op ongekende schaal uitgevoerde pogingen om de persoon en het werk van de heilige paus Johannes Paulus II te discrediteren”, zei de voorzitter van de Poolse bisschoppenconferentie ook dat „de heiligheid en grootsheid van Johannes Paulus II niet betekent dat hij geen fouten kan hebben gemaakt”.

Interpretatie

En de Polen zelf? Volgens een recente opiniepeiling gelooft 35 procent van de Polen dat Johannes Paulus II seksueel misbruik „zeker” of „waarschijnlijk” heeft toegedekt. Bijna net zoveel Polen –34 procent– denkt echter dat hij dat „waarschijnlijk niet” of „zeker niet” deed.

Twee lastige vragen staan centraal in de interpretatie van de feiten. De eerste is hoe betrouwbaar de archieven van de Poolse geheime dienst zijn. Het is bekend dat het communistische regime er alles aan deed om priesters in een kwaad daglicht te stellen en ook valse beschuldigingen hoorden daarbij.

De tweede vraag is hoe in die tijd tegen seksueel misbruik werd aangekeken. Hoeveel besef er was van waar het bij seksueel misbruik feitelijk over gaat en wat de gevolgen ervan zijn. Niet alleen in de kerk, maar in de hele samenleving is de bewustwording daarover langzaam gegroeid. In het voormalige Oostblok wellicht nog langzamer dan elders.