„We hebben Europese verplichtingen en daar hebben we aan te voldoen. En we zitten nog altijd met de uitspraak van de Raad van State. Je zult daarom toch echt stikstofbeleid moeten voeren”, zegt stikstofkenner en hoogleraar aan de Universiteit Leiden Jan Willem Erisman. Wim de Vries, eveneens gespecialiseerd in stikstof, denkt er net zo over. „We gaan daar niet zomaar mee wegkomen.”

De Vries is hoogleraar aan Wageningen University & Research (WUR). Hij wijst erop dat het stikstofprobleem niet alleen om beschermde natuurgebieden draait. „De waterkwaliteit zit op onze nek en ook dat is sterk verbonden aan stikstof.” Vanaf akkers spoelt namelijk nitraat uit naar sloten en dat is slecht voor de waterkwaliteit. Mede daardoor voldoet Nederland nog niet aan de zogeheten Europese Kaderrichtlijn Water (KRW), terwijl dat in 2027 wel moet.

„Je komt er niet onderuit om de uitstoot naar de lucht en uitspoeling naar het water vanuit de landbouw te verminderen”, zegt De Vries. Stikstofverbindingen als ammoniak en nitraat zijn in te hoge concentraties slecht voor de natuur en de waterkwaliteit. Ook de uitstoot van stoffen als lachgas en methaan, die bijdragen aan de opwarming van de aarde, zal omlaag moeten. „Het hangt allemaal met elkaar samen.”

Erisman beaamt dat. „We hebben het nu steeds over stikstof, maar uiteindelijk zijn de klimaatdoelen bepalender. Daar wordt nu geen rekening mee gehouden”, zegt hij. Er zal dus nog veel meer op de landbouw afkomen. De Vries benadrukt dat het belangrijk is om de boeren mee te krijgen. „Anders gaat het nooit lukken.”

Dat stikstofmaatregelen onvermijdelijk zijn, staat volgens beiden vast. Hoe snel dat gebeurt, daar valt over te twisten. „De Europese Commissie zegt niet dat het per se met 50 procent omlaag moet en dat dat in 2030 moet”, aldus De Vries. „Maar het moet in elk geval naar beneden en substantieel ook. We hebben het te lang laten versloffen.”

Minder uitstoten is volgens de hoogleraren niet puur een kwestie van minder vee. De stikstofuitstoot kan flink worden verlaagd door voer met minder eiwit te geven, mest en urine te scheiden en innovatieve stalsystemen te gebruiken. Opgeteld kan de stikstofuitstoot van de landbouw zo met ongeveer een derde omlaag, schat De Vries. Dat is nog niet voldoende.

Erisman plaatst wel een kanttekening bij technologische maatregelen. „Zijn die voor de boer wel betaalbaar? Je mag zulke installaties als overheid maar met 40 tot 50 procent subsidiëren, anders is het verboden staatssteun.” De meeste boeren hebben de financiële ruimte niet om de andere helft op te hoesten.

Een combinatie van maatregelen is volgens Erisman de sleutel. Een deel van de boeren zou kleinschaliger kunnen gaan werken en meer aan landschapsbeheer kunnen gaan doen. „Daar moeten ze dan wel ondersteuning bij krijgen.” Van de BBB verwacht de hoogleraar dat die nog meer zal inzetten op innovatie en meer tijd zal willen. „En ik verwacht dat ze willen kijken naar een eerlijker verdeling van de opbrengst, waarbij minder aan de strijkstok van de supermarkt blijft hangen en meer naar de boer gaat.”