Rechtvaardigheid moet juist uitgangspunt zijn bij beleid van de overheid, zegt Gijsbert Werner, onderzoeker van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR). Hij is een van de auteurs van het WRR-advies over rechtvaardig klimaatbeleid.

Wat gaan de gewone man en vrouw van dit advies merken?

„Klimaatbeleid is een steeds grotere kostenpost. Zeker naarmate klimaatverandering doorzet. Als de regering het advies overneemt, zal deze de kosten van het klimaatbeleid eerlijker over huishoudens verdelen.

Neem het verduurzamen van woningen. Veel mensen zijn daarmee bezig. Dan heb je het over isoleren, zonnepanelen, warmtepompen. Hiervoor bestaan allerlei subsidieregelingen. We zien dat het principe ”de verduurzamer verdient” centraal staat. Vooral hogere inkomens kunnen echter verduurzamen. Om de investeringen te doen, moet je namelijk al geld op de bankrekening hebben staan. De subsidie krijg je pas na enkele maanden als een soort beloning. Je zou het verduurzamen van woningen ook vanuit ”draagkracht” kunnen doen. Of vanuit het principe ”het grootste nut”. Want nu verbeteren we vooral huizen met relatief goede energielabels, zoals label C. Terwijl je je euro’s het beste kunt uitgeven aan de tochtigste huizen. Dan bespaar je het meeste CO2. Als je sociale huurwoningen in slechte staat aanpakt, help je gemiddeld genomen waarschijnlijk ook nog eens de minstbedeelden. Veel mensen vinden het huidige beleid onrechtvaardig.”

In het rapport komen de gele hesjes aan bod. Hoezo?

„In 2018 voerde Frankrijk een maatregel voor het klimaat in: een extra heffing op brandstoffen. Met name diesel werd veel duurder. Beleidsmakers dachten er echter niet aan dat de meeste mensen op het Franse platteland diesel reden. Zij hadden geen vaak geen alternatief. Veel Fransen vonden de maatregel oneerlijk, zeker omdat Air France er juist heel gunstig van af kwam. Mensen kwamen in actie. Los van de maatschappelijke onrust, leverde het ook vertraging in de aanpak van klimaatverandering op. De gele hesjes illustreren hoe belangrijk draagvlak en rechtvaardigheid is voor klimaatbeleid.”

Zijn de tien verschillende principes (zie ”Tien principes van eerlijkheid”) niet al onderdeel van beleid?

„De meeste komen inderdaad wel ergens in het klimaatbeleid voor. Er zijn dan ook honderden maatregelen. Sommigen –zoals ”de verduurzamer verdient”– veel vaker dan anderen en vaak zijn ze verpakt en onzichtbaar. Beleidsmakers kunnen de principes als uitgangspunt nemen bij het ontwerpen van beleid.”

Er zijn drie opgaven: het beperken ván, het aanpassen áán en het compenseren van schade dóór klimaatverandering. Past elk principe bij elke opgave?

„Het vervuiler-betaaltprincipe past bij het reduceren van CO2. Dit kan door accijnzen of een CO2-heffing. Voor het verhogen van dijken of compensatie na overstroming van akkers werkt dat principe niet. Een bedrijf dat broeikasgassen uitstoot, laat je niet direct opdraaien bij een schadevergoeding. Bij aanpassingsmaatregelen ligt verdeling op basis van profijt voor de hand. Bij klimaatschade in het private domein ligt de eigen verantwoordelijkheid weer meer voor de hand. Als je besluit te gaan bouwen in een overstromingsgevoelig gebied, neem je zelf het risico.”

De extreme energieprijzen vergrootten het afgelopen jaar de kloof tussen arm en rijk. Bezitters van zonnepanelen –vaak de rijkeren– kwamen er goed van af. Hoe zou dat rechtvaardiger kunnen?

„Vooropgesteld, de energiecrisis kwam niet door klimaatbeleid, maar door de oorlog in Oekraïne. Het beleid in kwestie is de salderingsregeling. Ook een voorbeeld van ”de verduurzamer verdient”. Je krijgt voor teruggeleverde stroom een veel hoger tarief dan die in werkelijkheid waard is. Wie dat betalen? Mensen die geen zonnepanelen hebben. Als je dat onrechtvaardig vindt, zou je dit kunnen compenseren door principes van draagkracht en solidariteit te gebruiken. De opbrengsten van zonnepanelen room je af en keer je uit aan mensen met lage inkomens. Zodat zij ook zonnepanelen kunnen betalen.”

Een SP’er zal ”verdelen op basis van draagkracht” hoog in het vaandel hebben en een VVD’er loopt weg met ”de verduurzamer verdient”. In hoeverre is de keuze voor een verdelingsprincipe een politieke keuze?

„Het blijft inderdaad een politieke keuze. En de ene politieke partij voelt zich natuurlijker thuis bij het ene principe dan bij het andere. In onze democratische samenleving is er geen objectieve maatstaf voor wat het rechtvaardigst of eerlijkst is. In ons burgeronderzoek zien we dat mensen ”behoud van minimale ondergrens”, ”het grootste nut” en ”de vervuiler betaalt” het meest waarderen.”