De zeespiegel zal versneld stijgen door klimaatverandering. Volgens het VN-klimaatbureau IPCC staat het water aan het einde van de 21e eeuw 30 tot 100 centimeter hoger. Maar die stijging kan ook 3 meter bedragen als de ijskappen sneller afsmelten dan verwacht.

Kunnen de Deltawerken dat aan? Ferdinand Diermanse, hydroloog bij kennisinstituut Deltares, voorziet de komende decennia geen grote problemen. „Bij de bouw is rekening gehouden met een zeespiegelstijging van ongeveer 40 centimeter. Ook dan voldoen de keringen nog aan de extreme veiligheidseisen. Als de zeespiegel 60 centimeter stijgt, is de kans op een overstroming wel groter, maar een dergelijke stijging wordt voor 2050 in elk geval niet verwacht.”

De bewegende keringen zullen het wel wat steviger voor de kiezen krijgen. De Oosterscheldekering zal vaker moeten sluiten dan een tot twee keer per jaar. „De Maeslantkering bij Rotterdam is erop gebouwd om een keer per vijftien jaar te sluiten. Bij een zeespiegelstijging van 1 meter moet deze drie keer per jaar dicht. Het is de vraag of de huidige kering daartegen bestand is”, weet Diermanse, die meeschreef aan verschillende rapporten over zeespiegelstijging.

Voorsorteren

Vergeleken met de rest van de wereld is Nederland ook bij een zeespiegelstijging van 60 centimeter „voorlopig nog wel veilig”, verwacht Diermanse. „Als we onze keringen maar goed blijven onderhouden.” Toch vindt hij het wel „erg verstandig” als beleidsmakers alvast voorsorteren op versnelde zeespiegelstijging. „Vooral bij beslissingen die lang doorwerken, zoals het bouwen van huizen. Ga je nog woonwijken plannen in gebieden waar je later beschermende maatregelen wilt uitvoeren zoals het verbreden van waterkeringen?” Het Deltaprogramma adviseert hier rekening mee te houden bij de keuze van nieuwbouwlocaties.

De Oosterscheldekering is geplaatst voor 200 jaar. De beleidsmakers kunnen bij de aanleg van nieuwe stormvloedkeringen nu al overwegen of ze de funderingen gaan verstevigen of de keringen hoger maken. „Het zou jammer zijn om ze voortijdig af te moeten breken, of ze met hoge kosten aan te passen, omdat ze niet meer blijken te voldoen.”

Ook kan de overheid overwegen extra ruimte te maken voor de rivier. „De zeespiegelstijging zal ook de afvoer van rivierwater beïnvloeden in de zuidwestelijke delta.” Het programma Ruimte voor de Rivier was in 2000 niet opgetuigd met het oog op zeespiegelstijging, weet de Deltares-onderzoeker. „Maar we hebben er wel voordeel van: we kunnen overtollig zoet water beter sturen. Als we het niet goed kunnen afvoeren naar de Noordzee, kunnen we het gedeeltelijk laten afvloeien via de IJssel en het opslaan in het IJsselmeer.”

Ten slotte kunnen we tijdig beginnen met natuurlijke landaanwinning rond de Westerschelde, het Waddengebied en de Eemdelta. „Dan laten we het land alvast meegroeien met de zeespiegel door aanzanding.”

Mix

Om de zeespiegelstijging het hoofd te bieden, heeft Deltares in opdracht van de Deltacommissaris oplossingsrichtingen voor Nederland in kaart gebracht. Het werden er vier. „Ze vormen de vier hoekpunten van ons speelveld”, verklaart Diermanse. Welke maatregelen op welke plek worden ingezet, is een kwestie van politieke besluitvorming. Deltares heeft slechts de mogelijkheden en de gevolgen ervan in kaart gebracht.

„In de praktijk zullen we een mix van maatregelen inzetten, waarmee we aansluiting zoeken op bestaande infrastructuur. Neem bijvoorbeeld het Noordzeekanaal. Dat wordt nu bij IJmuiden afgesloten met een dam en een sluis. Dat functioneert daar goed. Maar het op termijn afsluiten van de Oosterschelde is een lastiger keuze. Hoewel dat de veiligheid van het achterland ten goede zal komen, zou het een drama zijn voor de ecologie en de mosselvisserij, die afhankelijk zijn van de getijden.”

Diermanse beseft dat het moeilijk is om nu al voor vergaande maatregelen te kiezen, terwijl de toekomst nog onbekend is. „De mate van zeespiegelstijging door klimaatverandering weten we nu nog niet; we kunnen niets met zekerheid voorspellen. Daarom is de keuze gemaakt voor een adaptief plan. We evalueren dat elke zes jaar. Zo nodig passen we ons plan aan de dan geldende omstandigheden aan.”

Nationale trots

De zeespiegelstijging heeft ook gevolgen voor de waterhuishouding langs de kust: er zal verzilting optreden. Om die tegen te gaan, kunnen drie typen maatregelen worden ingezet. „Het zoetwaterpeil in het achterland moet omhoog om voldoende tegendruk te creëren. Er moet meer zoetwater beschikbaar komen om dat in te kunnen zetten wanneer dat nodig is. En de vraag naar zoet oppervlaktewater moet omlaag. Daarvoor zouden zoute teelten of zuiniger irrigatiesystemen oplossingen zijn”, somt Diermanse op.

Voor alle voorgestelde maatregelen is draagvlak onmisbaar: Diermanse benadrukt dat participatie van de bevolking cruciaal is. „We moeten de mensen tijdig meenemen, hun het goede verhaal vertellen. Dat is de grootste uitdaging. Om te beginnen in Zeeland; deze provincie zal immers als één van de eerste worden geconfronteerd met de gevolgen van zeespiegelstijging.”

Belastingcenten

Daarnaast is bescherming tegen het water ook een cijfermatig economisch verhaal. „We moeten nu eenmaal ergens wonen en werken. Waar we dat goed doen, floreert de economie. Als we Nederland niet kunnen beschermen tegen hoog water, kunnen die andere zaken ook niet meer doorgaan.”

Welke maatregelen de overheid ook neemt, ze kosten allemaal geld. „Het meeste betalen we via de belastingcenten. Dat zal geen groot probleem opleveren”, verwacht Diermanse. „Nederlanders accepteren wel dat de bescherming tegen water geld kost. En de bescherming tegen water is ook een stukje nationale trots.”