Getooid met een muts van broderie en omhangen met een ketting van bloedkoralen kijkt een meisje recht in de lens – haar amandelvormige ogen afwachtend, misschien zelfs een beetje melancholiek. De bleekblauwe tint van de grote afdruk waarop Jimmy Nelson (1967) haar in zijn fotoboek ”Between the Sea & the Sky” portretteert, doet denken aan een ver verleden. Maar niets is minder waar: Nelson legde het meisje in Walcherse dracht pas begin 2022 vast op de gevoelige plaat. Dat laatste kan letterlijk worden genomen, want voor zijn nieuwste fotoproject maakte de meesterfotograaf –bekend van grote koffietafelboeken over inheemse stammen– gebruik van een oude techniek. Gewapend met een enorme balgcamera en dito filmplaten reisde hij kort na de coronapandemie door Nederland om eeuwenoude kledingtradities vast te leggen. Het resulteerde in een monumentaal fotoboek van maar liefst 5,5 kilo. Lezers en kijkers maken daarin kennis met tal van streekdrachten, al ontbreken er ook de nodige.

Pelgrimage

Mijn interesse voor Nelsons nieuwste werk werd gewekt toen enkele bekenden enthousiast beelden van de boekpresentatie in Amsterdam deelden. Samen met honderden andere klederdrachtliefhebbers uit alle windstreken togen ze afgelopen najaar naar de hoofdstad om de presentatie luister bij te zetten. Nelson maakte van die gelegenheid gebruik om nog een laatste foto te maken voor zijn project: een groepsfoto waarop voor één keer de streekdrachten uit tientallen gemeenschappen samen te zien zijn.

Het is het slotstuk van een maandenlange exercitie. Aan het denken gezet door de gevolgen van de coronatijd en geïnspireerd door de geschiedenis van het land waarin hij zo’n dertig jaar geleden neerstreek, besloot Nelson rond de vorige jaarwisseling op pad te gaan om het culturele erfgoed van Nederland vast te leggen. Zijn ‘pelgrimage’, zoals hij de reis noemt, voerde hem onder meer langs Urk, Katwijk, Staphorst en naar de Noordwest-Veluwe. Daar fotografeerde hij burgers in lokale dracht in hun natuurlijke omgeving. Het leverde onder meer foto’s op van een groep vrouwen –met een accordeon– op een Zeeuws strand, Hindelooper folklore op het ijs en een statige stoet mensen in ”Stapster dracht” langs een kanaal.

Knappe eenheid

Wat opvalt aan de beelden, is de plechtigheid die ze uitstralen. Jong en oud kijken gewichtig in de lens en aan alles is te zien dat er zorg is besteed aan hun uiterlijk én aan de foto’s zelf. De beelden maken in één oogopslag duidelijk dit geen frivool fotoprojectje is, maar een monument – een eerbetoon aan de streken met hun kenmerkende gebruiken. Dat was, zo vertelt een kennis die bij het project betrokken was me naderhand, ook de instructie: Nelson wilde de mensen fotograferen zoals ze vroeger op de foto gingen – op hun best, statig poserend en strak in de lens kijkend, alsof dit de enige kans ooit is om op de gevoelige plaat te worden vastgelegd. Dat is gelukt.

De foto’s krijgen extra waarde doordat ze niet alleen de klederdracht laten zien, maar ook een inkijkje geven in de omgeving en cultuur waarin de kniekousen, hoge hoeden en oorijzers werden gedragen. We zien sierlijk betegelde haarden, oude botters, uitgestrekte weilanden en eindeloze zandverstuivingen, die elk de juiste context aan de kleding geven. De afwisseling van overzichtsfoto’s en close-ups draagt bij aan het beeld dat Nelson de kijker mee wil geven – een historisch accuraat overzicht van mensen en levens uit lang vervlogen tijden.

Hand van de meester

Wat de honderden foto’s in al hun verscheidenheid –qua seizoen, kleurrijkheid van de dracht en thematiek– verbindt, is ”de hand van de meester”. Met oog voor detail en een strak script weet hij eenheid aan te brengen; de fotoafdrukken, die door de gebruikte techniek allemaal een blauwige waas over zich hebben, maken het geheel af.

”Between the Sea & the Sky”, met teksten in het Engels en in het Nederlands, is daarmee een hommage aan de rijke (klederdracht)geschiedenis van Nederland en zeer de moeite waard voor liefhebbers van lokale culturen. De vele video’s die via een speciale app toegankelijk zijn, vormen bovendien een mooie aanvulling met interessante extraatjes.

Het is begrijpelijk dat Nelson een keuze moest maken uit de vele gemeenschappen die Nederland vroeger rijk was, maar daardoor ontbreken er noodgedwongen ook nog een heel aantal – van Amsterdam tot Genemuiden. Maar ook zonder die subculturen hebben kijkers en lezers letterlijk de handen vol aan dit indrukwekkende fotoproject.

Boekgegevens

”Between the Sea & the Sky”, Jimmy Nelson; uitg. Jimmy Nelson; 528 blz.; € 125,-