Wat herdenkt de kerk op deze feestdagen?

Met Hemelvaartsdag staat de kerk stil bij de hemelvaart van Christus, zoals beschreven in onder meer Handelingen 1:4-14, en de betekenis daarvan. Met Pinksteren herdenkt de kerk de uitstorting van de Heilige Geest in Jeruzalem, zoals beschreven in Handelingen 2, en de werking van de Geest toen en daarna onder de heidenen.

Hoe wordt de datum vastgesteld?

De westerse kerk besloot lang geleden dat Pasen op de eerste zondag na de eerste volle maan in de lente zou vallen. Hemelvaart valt op veertig dagen na Pasen, omdat in Handelingen 1:3 staat dat de Heere Jezus „veertig dagen lang” tekenen deed en werd gezien. Pinksteren valt naar Leviticus 23:15-21 vijftig dagen na Pasen. De eerste volle maan van de lente bepaalt dus sterk de kerkelijke kalender.

Is het overal in Europa donderdag Hemelvaartsdag?

Nee, alleen in de meeste landen rond Nederland is het een officiële feestdag. Naast de inwoners van de Beneluxlanden hebben ook de inwoners van Frankrijk, Duitsland, Oostenrijk, Liechtenstein, Denemarken, Noorwegen en IJsland, en delen van Zwitserland een dag vrij.

Is er in de andere landen dan geen aandacht voor de hemelvaart van Christus?

Niet op een officiële vrije dag, maar in de kerken wordt soms wel aandacht besteed aan hemelvaart op een ander moment. De rooms-katholieken in Italië doen dat bijvoorbeeld op de zondag voor Pinksteren, dus aanstaande zondag. Ook in Hongarije, Polen en Spanje is dat het geval, maar veel minder nadrukkelijk dan in Nederland.

In rooms-katholieke landen zoals Frankrijk, Italië, Oostenrijk, Spanje, delen van Oostenrijk en delen van Zwitserland is meer aandacht voor de hemelvaart van Maria. Dat wordt groots gevierd op 15 augustus als Maria-Tenhemelopneming of Maria Hemelvaart. In die landen is dat een officiële feestdag waarop ook heel veel winkels dicht zijn.

En hoe zit het met de viering van Pinksteren in Europa?

Pinksteren wordt in Europa meer gevierd dan Hemelvaartsdag, zo blijkt uit een inventarisatie (zie kaart). Eerste en tweede pinksterdag zijn samen officiële feestdagen in vrijwel alle landen waar ook Hemelvaartsdag een vrije dag is. In Hongarije is tweede pinksterdag wel een officiële feestdag, maar Hemelvaartsdag niet. Er is een aantal landen waar alleen eerste pinksterdag –en niet de tweede– een officiële feestdag is: Finland, Estland, Polen en Slovenië. Ook in het Verenigd Koninkrijk is de pinksterzondag een dag met veel activiteiten, maar een officiële feestdag is het daar weer niet.

In een aantal landen waar de oosters-orthodoxe kerken een grote plaats innemen wordt Pinksteren ook gevierd. Dat is zo in Oekraïne –onder normale omstandigheden–, Roemenië, Griekenland en Cyprus. Maar omdat in deze landen de kerken de Juliaanse kalender hanteren, wijkt de datum van Pinksteren af van die in West-Europa. Pinksteren valt in deze landen een week later.

Er zijn dus meer landen die tweede feestdagen kennen?

Ja, dat zijn in Europa naast Nederland ook België, Luxemburg, Frankrijk, Duitsland, Oostenrijk, delen van Zwitserland, Liechtenstein, Denemarken, Noorwegen en IJsland.

En waar komen die ”tweede” feestdagen vandaan?

De christelijke feestdagen in het algemeen hebben oude papieren. Pasen werd al in de Vroege Kerk gevierd. Pinksteren sinds de derde eeuw, Hemelvaartsdag sinds de vierde eeuw.

De kerk van de Reformatie stond gereserveerd tegenover de christelijke feestdagen, of was zelfs tegen het houden ervan. De feestdagen werden gezien als overblijfsel van de liturgie van de Rooms-Katholieke Kerk. De reformatoren wilden eigenlijk terug naar alleen de zondag als christelijke feestdag.

Het grootste probleem vormden de vele typisch rooms-katholieke feestdagen zoals Maria lichtmis, Maria boodschap, Maria’s geboorte, en de vele naamdagen van evenveel als heiligen vereerde personen uit de Bijbel en kerkgeschiedenis. Vooral in de vijftiende eeuw nam het aantal kerkelijke feestdagen sterk toe. De invulling van die dagen was vaak niet zoals de kerk die graag zag: geen bezinning, maar meer ontspanning en vermaak. Dat was zelfs voor de Rooms-Katholieke Kerk reden om het aantal gedenkdagen te verminderen.

De reformator Maarten Luther wilde het liefst van alle feestdagen die niet op zondag vielen af. Zo dachten ook andere reformatoren als Zwingli, Farel, Viret en Calvijn er min of meer over. John Knox en zijn navolgers in de kerk van Schotland gingen het verst: zij hielden zich helemaal niet aan het kerkelijk jaar, en hadden dus ook geen paaszondag, kerstdagen et cetera.

Ook in de Nederlanden is geprobeerd het zo te regelen. De Synode van Dordt van 1574 bepaalde: „Aangaande de feestdagen naast de zondag is besloten dat men met de zondag alleen tevreden zal zijn. Doch men zal de gewone stof van de geboorte van Christus ’s zondags voor de kerstdag in de kerk behandelen en het volk inzake de afdoening van deze feestdag vermanen, en ook over deze stof op de Kerstdag prediken, zo hij valt op een predikdag. Men zal op paas- en pinksterdag over de verrijzenis van Christus en de zending van de Heilige Geest mogen leren, wat in de vrijheid van de dienaren zal staan.”

Maar het kerkvolk kon de feestdagen wel waarderen en dus werden de tweede feestdagen met Kerst, Pasen en Pinksteren wel gehouden, maar zonder kerkdiensten. Dat leidde echter weer tot veel losbandigheid op die dagen.

Daarop besloot de Synode van Dordrecht van 1578 dat er op de feestdagen gepreekt moest worden: „Het ware wel te wensen, dat de vrijheid van zes dagen te arbeiden, van God toegelaten in de kerk gehouden en de zondag alleen gevierd mocht worden. Nochtans, dewijl sommige andere feestdagen door autoriteit van de overheid onderhouden worden, te weten de Kerstdag met de volgende dag, insgelijks de tweede Paasdag en de tweede Pinksterdag en op sommige plaatsen de Nieuwjaarsdag en de Hemelvaartsdag, zo zullen de dienaars naarstigheid doen, dat ze met predikatiën, in dewelke zij inzonderheid van de geboorte en de verrijzenis van Christus, de zending van den Heiligen Geest en dergelijke artikelen des geloofs de gemeente leren zullen, de onnutte en schadelijke lediggang in een heilige en profijtelijke oefening veranderen.” Over het houden van Hemelvaartsdag is nog lang verschillend gedacht.

De grote Synode van Dordrecht van 1618-1619 besloot dat naast de zondag ook Kerst, Pasen en Pinksteren „met de navolgende dagen” onderhouden zouden worden, net als de dag van de besnijdenis van Christus, de Nieuwjaarsdag en de Hemelvaartsdag. Over de Goede Vrijdag werd op deze synode niets bepaald.

Regionaal bleven er echter flinke verschillen. Met de Zondagswet van 1815 bracht de overheid meer eenduidigheid aan. De wet legde de officiële christelijke feestdagen vast. Omdat Pasen en Pinksteren op zondag vielen, gunde de overheid de Nederlanders een vrije dag direct daarop aansluitend. In de Zondagswet van 1953 –herzien in 1976 en 1994– zijn de christelijke feestdagen, inclusief de tweede, nog eens vastgelegd.

En waarom klinkt nu steeds vaker de roep om bijvoorbeeld tweede pinksterdag af te schaffen?

De ontkerkelijking van Nederland gaat hard. Nederlanders ‘hebben’ steeds minder met de christelijke feestdagen in het algemeen en nog minder met een vaak wat onbegrepen feest als Pinksteren. De binding met bijvoorbeeld Bevrijdingsdag zou dan sterker zijn, en degenen die de diversiteit van Nederland willen onderstrepen, vinden dat het Suikerfeest als vrije dag meer recht doet aan de huidige samenstelling van de Nederlandse bevolking.

Nederlanders hebben genoeg vrije dagen, dus dan kunnen we wel een feestdag missen?

In verhouding tot andere Europese landen, met name die in het zuiden, heeft Nederland een klein aantal officieel erkende feestdagen waarop het grootste deel van de mensen vrij is. Nederland heeft 8 erkende feestdagen, terwijl Finland er 15 heeft en Spanje 14.