Voormalig hoogleraar en VU-econoom Bob Goudzwaard bepleitte al een ”economie van het genoeg”. Zijn boek ”Kapitalisme en Vooruitgang” verslond ik als student agrarische economie aan de Landbouwuniversiteit Wageningen. De huidige economie is niet duurzaam in ecologisch en sociaal opzicht, schreef hij, en het vasthouden aan economische groei ging fatale gevolgen hebben.

Uiteenlopende reacties kwamen er op het IPCC-rapport. Van mensen die „de globale kapitalistische uitputting” zeer herkenden tot critici die het over klimaathysterie hadden. ”Code rood voor de mensheid” of ”Levensbedreigende realiteit”, zo gaven social media te lezen.

Hoe kunnen we als individu of groepen in de samenleving reageren op zo’n noodklok, geluid door dit VN-klimaatpanel? Het probleem gaat de hele wereldbevolking en de aarde zelf aan en vergt een integrale aanpak.

Ik moest denken aan het boek ”Broken Business: fraude, crisis en herstel” van José Hernandez. Problemen lopen uit de hand omdat er sprake is van systemisch falen: een combinatie van structuur-, strategie- en cultuurproblemen die zich gelijktijdig voordoen. We kunnen de problemen niet oplossen met dezelfde denkwijzen als waarmee we ze gecreëerd hebben, verzuchtte Albert Einstein. Om tot een oplossing te komen, zullen we vanuit een ander perspectief, vanuit een nieuw inzicht moeten leren kijken. Te midden van de moeilijkheden liggen de uitdagingen, kansen en mogelijkheden. Daarvoor is niet alleen het beheersen van de crisis nodig, maar ook een drastische transitiefase om het roer om te gooien. Die transformatie kunnen we samen vandaag oppakken, maar dat vraagt wel de bereidheid om het met elkaar te doen. Daarom is een transformatie naar een klimaatneutrale economie voor mij geen ”politiek ding”, waarover we vanuit verschillende politieke zienswijzen lang kunnen debatteren. Met elkaar samenwerken, daar gaat het dan om.

Als je hoort hoe de voor- en tegenstanders elkaar verketteren, dan is hier nog een lange weg te gaan, zo lijkt het. Amy Edmondson beschrijft een aanpak in haar boek ”Onbevreesde organisaties”. Ze zet allereerst in op het stimuleren van psychologische veiligheid om tot innovatie en probleemoplossend vermogen te komen. Dat is nodig om intermenselijke angsten beheersbaar te maken. De situatie beoordelen, omgaan met vele onzekerheden, nieuwe ideeën voorstellen, processen coördineren en vooral ook met andersdenkenden communiceren, vergt een kwetsbare opstelling. President Roosevelt uitte indrukwekkende woorden: „Het is niet de criticus die ertoe doet; niet degene die ons erop wijst waarom de sterke man struikelt, of wat de man van de daad beter had kunnen doen. De eer komt toe aan de man die daadwerkelijk in de arena staat, wiens gezicht besmeurd is met stof, zweet en bloed; die zich kranig weert; die fouten maakt, die keer op keer tekortschiet…, die als het meezit, uiteindelijk de triomf van een grootse prestatie kent, en als het tegenzit en hij faalt, in elk geval faalt terwijl hij grote moed heeft getoond.” Dergelijke durf en de kracht van kwetsbaarheid vanuit moedige leiders zijn nodig om uit crisissituaties te leiden. Voor grootse prestaties is moed nodig om weerstand te overwinnen. Psychologische veiligheid onderling helpt hier om samen de moed te hebben tot handelen. Edmondson noemt vormen als vrijelijk kunnen spreken, uiting geven aan bezorgdheid in vergaderingen, feedback geven en andere gezichtspunten inbrengen.

Mijn vorige column ging over het vermijden van ”groepsdenken”, omdat ook dit die psychologische veiligheid in de weg zit. Doordat we bang zijn dat we uit de groep vallen, relaties schaden of als onwetend, incompetent of opdringerig worden gezien. Kortom, bij het oplossen van de klimaatcrisis is het nodig dat mensen elkaar vertrouwen en respecteren. Moed is een persoonlijke eigenschap, maar psychologische veiligheid is een eigenschap van groepen. De overtuiging dat het veilig is, verwijst naar het klimaat in die groepen in de samenleving. Edmondson gaf aan dat het niet alleen over getalenteerde mensen gaat, maar alle mensen moeten ervaren dat hun unieke vaardigheden en talenten worden gewaardeerd en benut. Zij stelt dat psychologische veiligheid de remmen weghaalt die mensen tegenhouden om te bereiken wat mogelijk is. Bij de uitweg naar oplossingen voor de klimaatneutrale economie gaat het om leidinggeven waarbij een omgeving wordt gestimuleerd die meedenkt in mogelijkheden. In ”ja, en”-situaties en niet in ”ja, maar”-tegenwerpingen. Als er psychologische veiligheid is, dan is zij wel kwetsbaar en behoeft ze voortdurend hernieuwing en onderhoud. En hopelijk wordt het meer dan wat columnist Bouman in Het Financieele Dagblad schreef: „Als we in 2049 erachter komen dat we de deadline voor een klimaatneutrale economie niet halen, zal de politiek ongetwijfeld de deadline uitstellen.” Dat geeft psychologisch niet zo’n veilig perspectief bij de burgers.

De auteur werkt bij de CHE en Nyenrode Business Universiteit.