Over een klein halfjaar is het zover. Op 3 oktober treedt groothertog Henri af en volgt zoon Guillaume hem op. De mededeling over de troonswisseling in Henri’s kersttoespraak, afgelopen december, kwam niet onverwachts. In oktober vorig jaar had de groothertog zijn opvolger al benoemd tot luitenant-vertegenwoordiger. Guillaume nam vanaf dat moment het werk van zijn vader al over. Zo’n benoeming vormt traditioneel gezien het startschot voor een troonswisseling.

Toch maakt Henri haast met een abdicatie. Zelf werd hij tweeënhalf jaar voor zijn aantreden luitenant-vertegenwoordiger, diens vader Jean vervulde de rol drie jaar. Henri houdt het een klein jaar later dus al voor gezien. Zijn 25-jarig regeringsjubileum zal hij niet meer vieren, dat zou op 7 oktober zijn geweest.

Een jaar geleden leek het er nog niet op dat de groothertog zo snel zou terugtreden. Weliswaar verklapte Henri toen dat hij plannen maakte om met pensioen te gaan, maar hij wees ook op het feit dat Guillaume nog een jong gezin heeft. „Om deze taak te kunnen vervullen, heb je een zekere mate van onafhankelijkheid van de kinderen nodig”, zei Henri. Zijn kleinzoons Charles en François zijn nu vier en twee jaar, terwijl Henri’s eigen kinderen tussen de acht en achttien jaar waren toen hij op de troon kwam. „Je moet ze de tijd kunnen geven voordat je je volledig kunt concentreren op het toekomstige ambt van staatshoofd.”

Nieuws in beeld

Henri maakt haast met een abdicatie. Zijn 25 regeerjaren maakt hij net niet vol. beeld EPA, Frederic Sierakowski

Groothertog Henri viert woensdag zijn zeventigste verjaardag. beeld AFP, Miguel Medina

Het Vaticaan beloonde Henri in 2009 met een mensenrechtenprijs omdat hij de euthanasiewet niet had willen bekrachtigen. beeld AFP, Vatican Media

Groothertogin Maria Teresa en groothertog Henri naast hun opvolgers, erfgroothertog Guillaume en erfgroothertogin Stéphanie. beeld AFP, Jean-Christophe Verhaegen

Euthanasiewet

Na bijna een kwarteeuw draagt Henri een meer ceremoniële monarchie over aan zijn zoon, die sinds oktober al een handtekening onder wetten zet. Die groothertogelijke paraaf kreeg tijdens Henri’s regeerperiode een andere betekenis. Aanleiding was een constitutionele crisis die in 2008 uitbrak nadat de rooms-katholieke Henri een wet weigerde te tekenen die euthanasie mogelijk maakte. Hij kon dat niet rijmen met zijn geweten.

Henri had gehoopt dat hij tijdelijk kon terugtreden, net zoals Boudewijn toen die de abortuswet niet wilde tekenen

Henri had gehoopt dat hij tijdelijk kon terugtreden, net zoals zijn oom Boudewijn in 1990 deed. In de 36 uur dat hij geen koning van België was, tekende de regering zelf de abortuswet waar Boudewijn geen verantwoordelijkheid voor wilde nemen. Maar zo’n constructie zag premier Juncker in Luxemburg niet zitten. Tegelijk wilde hij Henri’s overtuiging respecteren. Dus bedacht hij een andere oplossing: met een grondwetswijziging zou hij de rechten van de groothertog inperken.

Zo geschiedde. Henri’s handtekening betekende voortaan geen bekrachtiging van de wet meer, maar alleen een afkondiging. De verandering van dat ene woordje betekende een forse inperking van zijn macht. Het parlement had voortaan het laatste woord, de groothertog kon daar niet meer voor gaan liggen.

Het Vaticaan beloonde Henri met de Van Thuan Mensenrechtenprijs, omdat hij voor het leven was opgekomen.

Kort na Henri’s aantreden werd de macht van de Luxemburgse monarch ook al verkleind. Zo werd bepaald dat de groothertog niet langer een decreet aan de premier zou geven om na een zittingsperiode het parlement te ontbinden en nieuwe verkiezingen uit te schrijven. In plaats daarvan vindt er na de verkiezingen een ceremonie bij het parlement plaats waarop Henri de nieuwe regeringsperiode voor geopend verklaart.

Personeelsverloop

Na de staatscrisis in 2008 bleef het een tijd rustig rond het paleis. Totdat in 2019 geluiden naar buiten kwamen dat het er achter de schermen niet zo harmonieus aan toeging. Het ziekteverzuim en personeelsverloop aan het hof waren schrikbarend hoog en zouden alles te maken hebben met de bemoeizucht en boze buien van groothertogin Maria Teresa.

Premier Bettel stuurde een voormalig topambtenaar naar het paleis om de zaak uit te zoeken. Zijn bevindingen logen er niet om. In vijf jaar tijd was bijna de helft van alle medewerkers vertrokken. Het harde en onvoorspelbare gedrag van Maria Teresa schiep volgens de onderzoeker een sfeer van angst, achterdocht en achterklap onder de hovelingen.

Dat haar kwalijke rol zo lang binnenskamers kon blijven, kwam doordat ontslagen en opgestapte personeelsleden met een geheimhoudingscontract het zwijgen werd opgelegd. Daarnaast hekelde het onderzoeksrapport het ontbreken van een fatsoenlijke boekhouding en financiële verantwoording in een jaarverslag.

Pensioen

Groothertog Henri nam de aanbevelingen uit het rapport over en hervormde de hofhouding. Tegelijk liet hij zijn vrouw nooit vallen. Sterker nog: hij nam het voor haar op. Later zou Henri zelfs stellen dat de periode hen „nog dichter bij elkaar” heeft gebracht. Hij zei dat Maria Teresa en hij vooral waren geschokt door „kwetsende” geruchten die over hen werden verspreid.

Of de ophef het besluit om af te treden heeft bespoedigd, is onbekend. Wel liet de groothertog afgelopen najaar weten dat hij uitkijkt naar zijn pensioen. „We zijn blij dat we dan weer wat meer vrijheid krijgen.” Het groothertogelijk paar vertrekt na de abdicatie waarschijnlijk naar het buitenland. Voor de hand ligt dat ze zich vestigen in Zuid-Frankrijk, waar de twee in 2020 een appartement kochten. „Ik kijk ernaar uit een normaler leven te kunnen leiden”, verzuchtte de groothertog veelzeggend.