Hans Schillings wijst naar een boekenplank. „Ik zie daar boeken over Anne Frank staan”, zegt de Limburger in een cultureel ontmoetingscentrum in hartje Kerkrade. „Ik schrok enorm, toen ik las dat schoolbibliotheken in de Amerikaanse staten Florida en Texas het dagboek van Anne Frank niet meer mochten uitgeven.” Republikeinse autoriteiten vinden dat kinderen niet in aanraking mogen komen met de vermeend erotische passages in het wereldberoemde dagboek. „Waar zijn ze in Amerika in vredesnaam mee bezig”, zegt Schillings verontwaardigd.

Samen met zijn Limburgse streekgenoot Arthur Lieuwen kijkt Schillings terug op de eerste tumultueuze maanden van de regering-Trump in de VS. Beide mannen hebben tal van connecties met Amerika (zie ”Nederlandse banden met Amerika”). Allebei maken ze zich zorgen over de toekomst van de VS.

„De zorgelijke ontwikkelingen in Amerika volgen elkaar snel op. Mijn familie in Amerika en ik voelen ons overrompeld”, verzucht Schillings. „Er is sprake van polarisatie en radicalisering. Trump ondermijnt de democratie. Hij perkt de persvrijheid in.”

Schillings ziet het „sluimerende racisme” weer opkomen in Amerika. „Een goede bekende uit Amerika vertelde dat latino’s twee jaar geleden bij stembureaus in de grensstad El Paso werden geïntimideerd door een pro-Republikeinse militie. Ook homo’s krijgen het moeilijker. Onlangs zag ik op tv hoe een homoseksuele predikant uit de staat Idaho wordt bedreigd omdat hij homokoppels inzegent. Dat zijn allemaal gevaarlijke ontwikkelingen.”

Lieuwen: „Ik ken best wat zwarte Amerikaanse militairen, maar heb nooit gehoord dat ze last hebben van discriminatie. En de Amerikaanse vertegenwoordiger op een bijeenkomst van de America Europe Friendship Association was openlijk homoseksueel.”

Brief

Tekenend voor de veranderde sentimenten in Amerika is wat Schillings betreft een ervaring tijdens de eerste presidentstermijn van Trump (2016-2020). „Ik schrijf met Kerst altijd een rondzendbrief. Daar zet ik ook altijd een kritische noot in. Destijds schreef ik het enorm jammer te vinden dat een machtig en welvarend land als Amerika zich had teruggetrokken uit het Klimaatakkoord van Parijs. Tot mijn verbazing kreeg ik een vervelende reactie van een Amerikaan die ik al tientallen jaren ken. Hij werkte jarenlang voor de NAVO, hier in Zuid-Limburg.

De Amerikaan, die een universitaire studie heeft gevolgd, liet me weten dat ik een ondankbaar wezen ben en meer respect moet tonen voor de Amerikaanse bevrijders die op de begraafplaats in Margraten liggen. Terwijl hij weet dat ik in Margraten graven van Amerikaanse soldaten adopteer en daar schoolklassen rondleid. Een andere Amerikaan, die ook jarenlang in Limburg woonde, maakte me uit voor communist. Nou, dat ben ik niet. Ik ben niet eens een socialist.”

Lieuwen: „Ik wil vooropstellen dat Trump een democratisch gekozen president is. Laten we oppassen om te blijven steken in het afgeven op Amerika. Als je met een vinger naar een ander wijst, wijzen er nog altijd een paar naar jezelf.”

Toch vindt Lieuwen wel dat Trump en zijn regering „schokkend en bruut” optreden. „Hij wil bestaande structuren afbreken. Op het gebied van bijvoorbeeld onderwijs, defensie en ontwikkelingshulp. Zorgelijk vind ik de brutale wijze waarop hij bevriende landen bejegent. Tegenover zijn NAVO-bondgenoten straalt Trump haast uit: ik wil niks meer met jullie te maken hebben.”

Lieuwen vindt het „ongehoord” hoe Trump en vicepresident Vance onlangs in het Oval Office de Oekraïense president Zelensky bejegenden. „Zelensky vecht voor zijn land, voor democratische waarden. Hij kreeg echter te horen: „Je bent niet dankbaar genoeg.” Ik schaamde me diep voor de Amerikanen.”

Schillings: „Het was verschrikkelijk en schrijnend hoe Trump en Vance tekeergingen. Ze verraadden Zelensky. Ik zag bij Trump en Vance haat. Over Vance ben ik keihard. Dat is een fascist. Hij beschuldigt Europese bondgenoten bijvoorbeeld ten onrechte van het inperken van de vrijheid van meningsuiting.”

Trump hamert erop dat Europa op het gebied van defensie meer zijn eigen boontjes moet doppen. Heeft hij daar een punt?

Lieuwen: „De Amerikanen hebben op dat punt het grootste gelijk van de wereld. Met onze America Europe Friendship Association organiseren we eens per twee jaar een Memorial Dinner, waar we gesneuvelde Amerikaanse soldaten herdenken. Op die bijeenkomsten benadrukken Amerikaanse ambassadeurs al jaren dat Europa veel meer geld moet vrijmaken voor defensie. Eerlijk is eerlijk, decennialang weigerde Europa om echt door te zetten op dat gebied.

Ik zie Europa als een mooi huis. Helaas vergaten we er een alarminstallatie in te bouwen. Daarom ben ik blij dat Europese landen zich nu verenigen en honderden miljarden extra steken in defensie. Besteed niet te veel aandacht aan Trump. Als derde economie van de wereld moet Europa uitgaan van zijn eigen kracht.”

Kunt u zich voorstellen dat bijvoorbeeld christenen op het Amerikaanse platteland Trump een verademing vinden, omdat hij zegt op te komen voor christelijke waarden en anti-woke is?

Schillings, fel: „Ik ben ook christen, maar ik walg ervan hoe Trump op dit terrein opereert. Ik denk altijd aan het moment waarop Trump in 2020 voor een kerk in Washington DC de Bijbel ondersteboven omhoog stak. Dat deed hij kort nadat hij had uitgehaald naar demonstranten die protesteerden naar aanleiding van de gewelddadige dood van George Floyd. Ik ben ervan overtuigd dat Trump de kerk alleen maar misbruikt voor eigen politiek gewin.”

Lieuwen: „Veel christenen in Amerika zijn inderdaad blij met Trump. Een goede kennis van mij, een hoge generaal uit Estland die op de NAVO-basis in Brunssum werkt, zei onlangs: „Het Westen is veel te links en te liberaal geworden.” Dan doelt hij op de enorme aandacht in Europa voor homoseksualiteit en diversiteit. Hij is niet tegen inclusie, maar de focus daarop is volgens hem veel te ver doorgeschoten. Ik ben zelf christen, maar deel zijn standpunt niet. Toch kan ik me wel voorstellen dat Amerikaanse plattelanders redeneren zoals hij.”

Schillings: „Het viel mij een halve eeuw geleden al op dat dat veel Amerikanen op het platteland sterk in hun eigen bubbel leven. Ze hebben geen idee wat er leeft in Europa of Azië. In de grote steden aan de oost- en westkust ligt dat anders.”

Lieuwen: „Wij leven allemaal in onze bubbels, denk ik.”

Schillings, die ambassadeur is van de Koninklijke Bond van Oranjeverenigingen en al tientallen jaren bestuurslid is van de Oranjevereniging Kerkrade: „Ook Amerikanen hier in Nederland leven vaak in hun eigen kringetje. Ik probeerde met hen contacten te leggen. Zo was ik betrokken bij oecumenische kerkdiensten op de NAVO-basis in Brunssum.”

Hij bracht Amerikanen in aanraking met de Nederlandse cultuur. „In het Limburgse Schimmert hield ik met hen een adventsdienst in een schuur vol hooibalen. Met chocolademelk. Ook liet ik ze toen kennismaken met het Sinterklaasfeest. In die schuur zaten in 1944 Amerikaanse soldaten. Hoewel ze later vaak met genoegen terugblikten op dat soort activiteiten, bleven de Amerikanen vaak op zichzelf.”

Lieuwen: „Tijdens mijn reizen in Amerika merk ik de sterke tweedeling tussen Republikeinen en Demoraten. Republikeinen kijken vaak alleen naar de Trumpgezinde tv-zender Fox News. Vergeet niet dat veel Amerikanen amper hun eigen staat uitkomen. Ik vind het dus niet gek dat ze weinig hebben met landen als bijvoorbeeld Oekraïne of Albanië. Veel Amerikanen weten amper waar die landen liggen.”

Schillings: „Veel plattelanders in Amerika steunen Trump, omdat hij belooft dat hij hun beurs weer vult. Maar dat zou weleens anders kunnen uitpakken. Trump maakt er een janboel van, ook op economische gebied.”

Begrafenis

Beide Limburgers reizen voorlopig niet meer af naar Amerika. Ze vrezen dat de Amerikaanse douane hen dwars gaat zitten om hun kritische uitlatingen over Trump. Schillings: „Mijn vrouw en ik hebben onlangs twee begrafenissen van Amerikaanse familieleden laten schieten.” Lieuwen: „Een hoge Amerikaanse militair, die deze zomer met pensioen gaat, nodigde me uit om bessen te komen plukken op zijn Amerikaanse boerderij. Dat aanbod laat ik aan me voorbijgaan.”

Ze hopen op betere tijden. Lieuwen: „Laten we Amerikanen onmiddellijk corrigeren als ze volstrekt onware beweringen doen. Het klopt bijvoorbeeld niet als de Amerikanen zeggen dat EU is opgericht om Amerika te dwarsbomen. Intussen moeten we positieve punten blijven benoemen. De Amerikanen hebben in 250 jaar een liberale democratie opgebouwd. Ik blijf koffie en bier drinken met Amerikanen. Als voorzitter van de America Europe Friendship Association zoek ik de verbinding. In het verleden heb ik voor Amerikanen boottochtjes in Maastricht en wandelingen door mergelgrotten georganiseerd. Dat vinden ze prachtig.”

Schillings: „Ik zal met respect blijven denken aan de Amerikanen die Nederland bevrijdden en ons de vrijheid teruggaven. Bij rondleidingen op de Amerikaanse begraafplaats in Margraten wijs ik schoolkinderen op het grote goed van een vrije samenleving. Dan vraag ik ze bijvoorbeeld: weet je wel hoe bijzonder het is dat je vrij bent om te gaan waar je wilt en te kopen wat je wilt?”