Wat is een kapitaalmarktunie?

De Spaar- en Investeringsunie –zoals de kapitaalmarktunie in EU-jargon heet– is een markt waar vraag en aanbod van geld samenkomen. Kapitaalmarkten zijn belangrijk voor de groei van de economie. Bedrijven kunnen er terecht voor financiering, consumenten beleggen er hun spaargeld en pensioenfondsen en verzekeraars investeren op de kapitaalmarkt.

De belangrijkste kapitaalmarkten in Nederland waar bedrijven geld kunnen ophalen om te groeien, zijn de AEX en de AMX voor grote bedrijven en de AScX voor kleinere ondernemingen. Ook banken, privévermogen en durfkapitaal –investeringen in nog niet winstgevende ondernemingen– behoren tot de kapitaalmarkt, net als de overheid met het staatsinvesteringsfonds Invest-NL.

Met een kapitaalmarktunie wil de Europese Commissie de interne markt van de EU verder voltooien. Naast vrij verkeer van personen, goederen en diensten ontbrak nog altijd het vrije verkeer van geld. Daar moet nu verandering in komen.

Waarom is een Europese kapitaalmarktunie nodig?

Europese bedrijven strijden „een langzame doodsstrijd” in de concurrentie met rivalen uit de Verenigde Staten en China, signaleert de Italiaanse oud-premier Mario Draghi in zijn veelgeprezen rapport over de afnemende concurrentiekracht. Hij noemt het uniformeren van de 27 nationale kapitaalmarkten van de EU essentieel om de spaartegoeden van huishoudens beter te kunnen inzetten voor productieve investeringen in Europa.

Volgens Draghi moeten Europese bedrijven tot 2030 jaarlijks 800 miljard euro investeren in onder meer defensie, de transitie naar groene energie en vergroting van de concurrentiekracht. Dat geld kan niet allemaal met publiek geld of extra belastingen worden opgebracht. Het moet voornamelijk komen van de beurs, pensioenfondsen, durfkapitaal en uit private equity – geld voor aandelen in ondernemingen die winst maken.

Lukt het start-ups in Europa niet genoeg kapitaal aan te trekken, dan vertrekken ze regelmatig naar de VS

Doordat er nu in de EU sprake is van 27 kapitaalmarkten met elk eigen regeltjes en gebruiken is vrij verkeer van geld vrijwel onmogelijk. Veelbelovende, jonge bedrijven kunnen enkel in de krappe markt van hun eigen land op zoek naar geld. Lukt het hun niet genoeg kapitaal aan te trekken, dan vertrekken start-ups regelmatig naar de VS, waar wel sprake is van een kapitaalmarktunie en waar ze gemakkelijk investeerders kunnen aantrekken.

Het ontbreken van een kapitaal­markt­unie is een belangrijke reden dat in ­Europa nauwelijks succesvolle jonge bedrijven bestaan. Brussel investeert met Horizon Europe tussen 2021 en 2027 wel voor 100 miljard euro in onderzoek en innovatie. Maar zodra bedrijven een marktwaarde van boven de 20 miljoen euro bereiken, vertrekken ze al gauw.

Wat beoogt Brussel met de Spaar- en Investeringsunie?

Het doel van de kapitaalmarktunie is om de Europese burger een duwtje in de rug te geven om meer spaargeld op de kapitaalmarkten te investeren. En het positieve nieuws is: geld is het probleem niet. Europeanen hebben 10.000 miljard euro in spaarvarkens bij banken opgepot. Dat betreft ongeveer 70 procent van het totaal aan spaartegoeden in de EU, terwijl 30 procent wordt geïnvesteerd op de kapitaalmarkt. Vorig jaar spaarden Europeanen in totaal voor 1400 miljard euro; Amerikanen omgerekend 800 miljard euro.

Waarom kwam een kapitaalmarktunie niet eerder van de grond?

Het is een dossier dat al elf jaar op tafel ligt. Maar eerdere pogingen om de Europese financiële markt te versterken, strandden tot nog toe door gekibbel van de lidstaten die vrezen macht te moeten afstaan aan Brussel. Gechargeerd: ministers van Financiën en Economische Zaken zien voornamelijk voordelen in een kapitaalmarktunie voor de economische groei. Maar ministers van Justitie zijn over het algemeen tegen, omdat zij vinden dat andere landen hún wetgeving moeten overnemen.

Wordt nu veel discussie verwacht over de invoering van de kapitaalmarktunie?

De EU-leiders zullen donderdag op hun EU-top een eerste reactie op het voorstel geven. Punt van gesprek wordt zeker het toewerken naar gecentraliseerd toezicht op de kapitaalmarktunie. Nederland behoort tot de negen lidstaten die een ambitieuze aanpak voorstaan. Maar voor kleinere lidstaten als Luxemburg, die vrezen hun bevoorrechte positie op de kapitaalmarkt te verliezen, is dat geen optie.

En dat is niet het enige discussiepunt. Grote lidstaten, zoals Nederland met zijn vele start-ups, hebben meer te winnen bij een kapitaalmarktunie en centralisatie van toezicht dan kleintjes, die vrezen voor opslokking van hun markten. Daarbij komt dat iedere lidstaat eigen wetgeving het beste vinden.

Het zal nog wel even duren voordat de Spaar- en Investeringsunie er is. Concrete voorstellen bevat het woensdag gepresenteerde plan niet. Het is een strategie die de komende tijd verder wordt uitgewerkt en zal resulteren in voorstellen die de lidstaten moeten goedkeuren. Kenners zijn het erover eens dat het een reusachtig karwei is om nog voor het einde van dit decennium een kapitaalmarktunie van de grond te krijgen.