Vorige week zaterdagnacht gebeurde in de Eemshaven wat de Europese Commissie (EC) graag stimuleert. Er meerde eindelijk weer een lng-tanker aan. De 294 meter lange Seapeak Oak bracht een lading vloeibaar gemaakt aardgas.

Met zulke transporten wil de EC een onafhankelijke en betaalbare energievoorziening opbouwen. Sinds het wegvallen van het goedkope Russische aardgas betalen huishoudens en bedrijven zich scheel aan energie – zeker in vergelijking met de Verenigde Staten en China. De gasprijs heeft in Europa een grote invloed op de elektriciteitsprijs.

De komende jaren wil de Commissie fors investeren in lng. Bijvoorbeeld in fabrieken buiten de Europese Unie waar aardgas vloeibaar gemaakt kan worden en door het afsluiten van langetermijncontracten.

Uitbreiden van lng-capaciteit moet voorkomen dat de EU opnieuw afhankelijk wordt van één dominante leverancier, zoals met het Russische Gazprom het geval was. Lng kan per boot van over de hele wereld aangevoerd worden, in tegenstelling tot het gas van Gazprom dat via een pijpleiding uit Rusland kwam. Gezamenlijke inkoop en langetermijncontracten moeten zorgen voor lagere prijzen.

Voorzichtig

Maar het aanmeren van de Seapeak Oak toont dat de EU met die investeringen voorzichtig moet zijn. Het schip was pas het derde in zijn soort dat de Groninger haven dit jaar aandeed en dat past in een trend. Vorig jaar meerden er 42 tankers aan in Groningen, terwijl de haven er in 2023 68 mocht ontvangen.

Hoewel lng in de eerste twee jaren na de oorlog in Oekraïne een cruciale rol vervulde, daalde de Europese vraag naar vloeibaar gemaakt aardgas vorig jaar met een vijfde, berekende het Institute for Energy Economics and Financial Analysis (IEEFA). Dat komt door de energietransitie. Europa haalt steeds meer energie uit hernieuwbare bronnen.

De andere reden is dat Europeanen zuiniger zijn geworden met energie. In 2021 gebruikten ze nog bijna 560 miljard kubieke meter aardgas. Vorig jaar was dat gedaald naar 450 miljard kuub. Het IEEFA telt het gasverbruik van Engeland en Turkije mee.

In de winter van 2024 speelde mee dat meer aardgas uit de ondergrondse gasopslagen is gehaald. „Dat komt door marktomstandigheden”, zegt energie-expert Jilles van den Beukel van het Haags Centrum voor Strategische Studies. Handelaren konden meer verdienen door gas uit de opslagen te verkopen. Die hadden ze eerder relatief goedkoop gevuld.

Gasvormig

Bijgevolg werden de hervergassingsinstallaties in veel Europese lng-havens vaker niet dan wel gebruikt. Die installaties zijn er om het vloeibaar gemaakte aardgas weer gasvormig te maken. Vorig jaar stonden ze voor meer dan de helft van de tijd uit, blijkt uit cijfers van het IEEFA. Zo ook de twee tijdelijke drijvende installaties in de Eemshaven, die volgens Gasunie 3,7 miljard kubieke meter aardgas maakten, terwijl ze 8 miljard kuub per jaar kunnen verwerken.

De helft van alle Europese lng-terminals draaide op minder dan 40 procent van zijn capaciteit, berekende het IEEFA. In de havens van Mukran (Duitsland), Alexandroupolis (Griekenland) en Barcelona (Spanje) zelfs veel minder. In Europa is de eerste terminal vanwege gebrek aan vraag inmiddels gesloten; ook een aantal bouwplannen zijn uitgesteld of geannuleerd.

Toch wordt op zeker elf locaties nog aan uitbreiding of aan nieuwe terminals gewerkt, waaronder de Eemshaven. Gasunie en Vopak, beide 50 procent eigenaar, onderzoeken of er animo is de terminal ook na 2027 open te houden. Op basis van een eerste inschrijving blijkt er „veel interesse vanuit de markt”, meldt Gasunie. Voor de zomer zouden de contracten al getekend kunnen worden.

Als al die uitbreidingsplannen worden verwezenlijkt, kunnen de 27 EU-landen en Engeland en Turkije aan het einde van dit decennium gezamenlijk ruim 413 miljard kubieke meter aardgas uit lng halen – bijna hun volledige voorspelde aardgasverbruik.

Maar is dat wel nodig? Hoofdonderzoeker Ana Maria Jaller-Makarewicz van het IEEFA denkt van niet. Europa kan via pijpleidingen gas halen uit Noorwegen, Algerije en de Noordzee. Bovendien verwacht zij dat de gasvraag blijft dalen als gevolg van de energietransitie.

Zij zou graag zien dat de EC de regie pakt. „Gemiddeld genomen zouden terminals minimaal op 50 procent van hun capaciteit moeten draaien. Halen ze dat niet, dan heb je er te veel.”

De beste manier om meer zelfvoorzienend te worden en minder last te hebben van geopolitieke spanningen, is door gebruik van fossiele brandstoffen te verminderen, zegt ze.

Extra importcapaciteit

Energie-expert Van den Beukel denkt dat de uitbreiding wel verstandig is, ook als er niet de hele tijd gebruik van wordt gemaakt. „Bij een crisis heb je wel veel extra importcapaciteit nodig”, zegt hij. „EemsEnergyTerminal is opgericht om leveringszekerheid in een koud of onrustig jaar te kunnen garanderen”, zegt een woordvoerder van Gasunie.

Van den Beukel wijst erop dat de hervergassingsinstallaties relatief goedkoop zijn; veel goedkoper in elk geval dan de fabrieken waar aardgas vloeibaar wordt gemaakt.

De kosten worden gedragen door de markt, zegt een woordvoerder van Gasunie – voor de Eemshaven lng-terminal door de bedrijven CEZ (uit Tsjechië), Shell en Engie. Zij zijn contractueel verplicht te betalen, ook als ze de installaties niet gebruiken.

„Lng is de afgelopen jaren zeer winstgevend geweest”, zegt Van den Beukel. Zo winstgevend blijkbaar, dat het mogelijk is om zo’n installatie grote delen van het jaar ongebruikt te laten.

Om aardgas per schip te vervoeren moet het vloeibaar worden gemaakt. Dat gebeurt in fabrieken door het gas te koelen. In vloeibare vorm neemt het 600 keer minder ruimte in. Om het te kunnen gebruiken in onze gasfornuizen, cv-ketels en industrie moet het vloeibare gas weer gasvormig worden gemaakt. Voor gebruik in Nederland, België en Duitsland wordt ook nog stikstof toegevoegd. Nederland heeft twee van zulke installaties: een vaste in de Rotterdamse haven en een tijdelijke drijvende in de Eemshaven.

Ondanks de aanhoudende oorlog in Oekraïne haalde Europa afgelopen jaar meer lng uit Rusland. Dat leverde Rusland ruim 6 miljard euro op, berekende het IEEFA. De import vanuit hofleveranciers Amerika en Qatar daalde juist.

Het meeste Russische lng ging naar Frankrijk, Spanje en België. Er ging ook fors meer naar de Gateterminal in Rotterdam: 68 procent.

Bij de Rotterdamse terminal gaat het om oude contracten, zegt een woordvoerder van Gasunie. Lng valt niet onder de EU-sancties. De contracten kunnen daarom niet worden beëindigd.

Toch viel een derde van de Russische import buiten zulke langetermijncontracten. „Het ging om ”spot trades””, zegt Ana Maria Jaller-Makarewicz van IEEFA. Losse handel dus. „De EU zou die transacties zo snel mogelijk moeten verbieden”, vindt zij.

Doorvoer van Russisch lng mag sinds juni niet meer. De EU wil per 2027 geen fossiele brandstoffen meer uit Rusland halen. De import van Amerikaans lng daalde met 18 procent. Toch kwam het meeste lng, 48 procent, uit Amerika.