De gloednieuwe passagiersterminal op Lelystad Airport is uitgestorven. Gele borden aan het plafond wijzen naar pieren en gates. Bagagebanden voor koffers staan paraat. En toch is op Lelystad Airport geen passagier te bekennen. Het spookvliegveld tussen de akkers in Flevoland wacht al ruim acht jaar op groen licht voor vluchten naar de zon. Verschillende kabinetten stelden de opening om uiteenlopende redenen uit.

De Schiphol Group, eigenaar van de luchthaven, heeft al voor ruim 123 miljoen euro in Lelystad gestoken, zo berekende Follow the Money een paar jaar geleden. Een nieuwe passagiersterminal voor een kleine 20 miljoen euro, een ophoging van de verkeerstoren voor 15 miljoen, een verlenging van de startbaan voor 32 miljoen, om maar eens wat te noemen.

Lelystad Airport boekte vorig jaar een recordverlies van maar liefst 10,5 miljoen euro, zo bleek afgelopen weekend; 400.000 meer dan een jaar eerder. Daarmee duikt de luchthaven voor het zesde jaar op rij in de rode cijfers van een slordige 8 tot 10 miljoen per jaar. Het totaalverlies loopt op tot 56 miljoen euro.

In de vastgelopen discussie over de luchthaven lijkt beweging te komen. Keerde een Kamermeerderheid zich begin vorig jaar nog tegen het vakantievliegveld, BBB lijkt de deur inmiddels op een kier te zetten. Bovendien trekt minister Barry Madlener (PVV) van Infrastructuur en Waterstaat er hard aan om Lelystad alsnog te openen.

De grote vraag is of de luchthaven ooit de poorten kan openen om vakantievluchten van Schiphol over te nemen. „We gaan ervan uit dat de overheid een positief besluit neemt”, reageert woordvoerder Richard Sikkema. „De luchthaven, zijn omgeving en de provincie verdienen duidelijkheid.” Minister Madlener wil dit jaar een knoop doorhakken.

De luchthaven zou bij 10.000 vluchten winstgevend zijn. Groeiscenario’s uit 2015 houden rekening met 45.000 vliegbewegingen. „Vooralsnog zijn onze inspanningen gericht op maximaal 10.000 vliegbewegingen”, zegt Sikkema.

Omwonenden kijken met argusogen naar deze cijfers. Lelystad Airport verklaarde een aantal jaren geleden pas bij 16.000 vluchten rendabel te zijn. „De businesscase is onvolledig, niet realistisch en misleidend”, zei SATL, de Samenwerkende Actiegroepen Tegen Laagvliegen, eerder.

Laagvliegroutes

Voordat het eerste vakantievliegtuig kan vertrekken, moet de luchthaven twee problemen oplossen: een natuurvergunning krijgen en een oplossing vinden voor de laagvliegroutes. Lelystad Airport voorziet hierbij geen onoverkomelijke problemen.

De aanvraag voor een natuurvergunning is de deur uit; een besluit wordt verwacht in de eerste helft van dit jaar. „Lelystad Airport heeft voldoende stikstofruimte door de aankoop van rechten van enkele boeren. Die hebben we niet helemaal zelf nodig”, legt Sikkeman uit. „Flevoland en Gelderland kunnen de overgebleven stikstofruimte gratis krijgen.”

Sikkema claimt dat de problemen rond de laagvliegroutes, die tot veel onrust onder bewoners in Gelderland, Flevoland en Overijssel leidden, zijn opgelost. Het ministerie heeft 1700 kilometer routes zo aangepast dat vliegtuigen daar hoger vliegen.

Ook voor het laatste traject van 22 kilometer tussen Zwolle en Lemelerveld is een oplossing. „Wij hebben voorgesteld deze route niet te gebruiken en vliegtuigen te laten naderen via het IJsselmeer en Duitsland. Luchtverkeersleiding Nederland concludeert dat dat kan.” De minister moet hier echter nog een besluit over nemen.

De problemen met de laagvliegroutes en de overlast zijn helemaal niet opgelost, stelt Red de Veluwe, die zich keert tegen vakantievluchten in Flevoland. Alle argumenten vóór burgerluchtvaart op Lelystad zijn volgens de actiegroep onder aanvoering van Jaap Kloosterziel weerlegd. „Het vliegveld is niet rendabel bij 10.000 vluchten, het vliegveld zou goed zijn voor de werkgelegenheid, maar personeel is nergens te krijgen, het vliegveld stoot te veel stikstof uit om een natuurvergunning te krijgen.”

De gemeente en de provincie zetten minister Madlener onder druk door te willen meewerken aan de komst van de F-35’s op Lelystad Airport op voorwaarde dat burgerluchtvaart ook mogelijk wordt. „Dat doet ons denken aan chantage.”

De vraag is of het verantwoord is om in tijden van klimaatcrisis een nieuwe luchthaven te openen. „Lelystad Airport wil de vraag naar vakantievluchten op een goede manier faciliteren, met schonere en stillere vliegtuigen”, zegt Sikkema. „De Schiphol Group zet zich in voor de verduurzaming van de luchtvaart.”

De woordvoerder wijst erop dat Nederlanders graag willen vliegen: 77 procent is positief over luchtvaart, zo leert recent onderzoek van het ministerie.

Russische agressie

Ook Defensie aast op Lelystad Airport. Niet voor vakantievluchten, maar voor de F-35 en voor een springterrein om te oefenen met bommen en granaten. De provincie Flevoland en de gemeente Lelystad zijn niet negatief over de komst van de gevechtsvliegtuigen, op voorwaarde dat de luchthaven ook opent voor commercieel vliegverkeer.

De vraag naar F-35-vluchten op Lelystad komt als geroepen om de discussie over de openstelling vlot te trekken. „Wij zijn bereid met Defensie in gesprek te gaan over burgerluchtvaart én militair vliegverkeer op Lelystad”, zegt Sikkema. „Schiphol heeft goede ervaring met die combinatie op Eindhoven Airport.”

Defensie heeft dringend ruimte nodig. De Russische agressie in Oekraïne, de Russische hybride oorlogsvoering tegen Europese landen en de snelle verslechtering van de relatie tussen Amerika en Europa vragen om een versterking van de krijgsmacht. Vooral om de Russen af te schrikken.

„Europa moet zijn eigen broek ophouden. Voor Nederland, als onderdeel van Europa en de NAVO, vraagt dat een substantiële versterking van de krijgsmacht”, stelt luitenant-generaal Elanor Boekholt-O’Sullivan, kartrekker van het Nationaal Programma Ruimte voor Defensie.

De krijgsmacht zoekt in dat programma ruimte voor oefenterreinen, kazernes, munitiedepots, laagvlieggebieden voor helikopters en springlocaties. Een lastig proces. „Nederland is klein en de ruimte is schaars.”

Een van de moeilijkste onderdelen zijn de lawaaiige F-35’s.  Defensie heeft in totaal 57 F-35’s in bestelling, waarvan er 40 zijn aangetreden. Uitbreiding van jachtvliegcapaciteit op een extra locatie is nodig om de piloten voldoende te trainen, om tijdelijk jachtvliegtuigen van bondgenoten te stationeren en om de vliegtuigen tactisch over het land te kunnen spreiden.

Defensie moet elk jaar 2300 ”sorties” (starts en landingen) van de F-35 extra kwijt. De legerleiding ziet hiervoor nog vijf geschikte plekken. De beste papieren heeft Lelystad Airport, maar ook vliegbasis De Peel (Brabant), Groningen Airport Eelde, Twente en Woensdrecht zijn nog in de race. Bij de laatste twee zijn door beperkingen echter slechts 1150 vluchten mogelijk.

De luchtmacht stationeert niet per definitie een heel squadron F-35’s op een nieuwe locatie, maar zoekt ruimte voor 2300 starts en landingen, zegt Boekholt, de eerste vrouwelijke driesterrengeneraal bij de krijgsmacht. Het aantal toestellen ligt nog open. Een deel van de extra bestelde gevechtsvliegtuigen zou eventueel ook een plek kunnen krijgen op de huidige F-35-vliegbases Volkel of Leeuwarden. „Eerst een besluit, dan de invulling.”

De voorkeur voor Lelystad is niet onlogisch. „Het aantal mensen dat geluidhinder ondervindt van onze F-35’s, is daar het laagst”, legt generaal Boekholt uit. Bovendien beschikt Lelystad al over een startbaan, een verkeerstoren en brandstofvoorzieningen, terwijl de polder zat ruimte biedt voor de bouw van betonnen bunkers om jachttoestellen te parkeren.

Verder biedt de combinatie van militaire en civiele luchtvaart op één veld voordelen, doordat beide gebruikmaken van dezelfde faciliteiten, vergelijkbaar met Vliegbasis Eindhoven.

Met Flevoland ontstaat ook een geografische spreiding van jachtvliegtuigen over Nederland: Leeuwarden in het noorden, Volkel in het zuiden en Lelystad in het midden. Toch is dat geen overweging voor Defensie. „F-35’s vliegen snel. Die zijn zo aan de andere kant van het land.” Topsnelheid is 1960 kilometer per uur.

Maar sorteert Defensie achter de schermen niet gewoonweg voor op Lelystad Airport? Nee, stelt de generaal, die erop wijst dat het kabinet de knoop doorhakt. De keus voor Lelystad Airport zou geen gelopen race zijn. Den Haag overlegt de komende maanden met gemeenten en provincies. De definitieve keus, na inspraakrondes, is voorzien voor eind dit jaar.

Het duurt nog vele jaren voordat de eerste F-35 vanaf een nieuwe locatie het luchtruim kan kiezen, vanwege allerlei planologische en milieutechnische processen. De verslechtering van de veiligheidssituatie kan echter een versnelde besluitvorming noodzakelijk maken. Defensie bereidt zich daar al op voor; niet alleen voor de F-35-vluchten, maar Defensiebreed. „Natuurlijk denken we daarover na. Als het moet, kan het sneller. Dan roeien we met de riemen die we hebben”, zegt Boekholt. „Dan gaan we niet voor een 10, maar voor een 8.”

Overlast

Boeren en burgers rond de vijf geselecteerde locaties voor F-35-vluchten, met name rond Lelystad Airport, zien de herrieschoppers met angst en beven tegemoet. „Dit is ons erg rauw op het dak gevallen”, zegt Rob ter Haar, oprichter van De Lelystadse Boer, een belangenorganisatie van 115 agrariërs, werkzaam op een gebied van 7000 voetbalvelden rond de luchthaven.

De F-35’s zijn het gesprek van de dag onder de boeren. „Voor mensen is het echt zorgelijk”, zegt akkerbouwer Ter Haar. Vakantievluchten, jachtvliegtuigen en een springterrein op Lelystad zijn „een brug te ver”. De boeren willen graag constructief meedenken. „Maar denken in kansen lukt niet meer. De F-35’s geven verschrikkelijke overlast. Wij zien slechts bedreigingen. De leefbaarheid staat erg onder druk.”

Een groep agrariërs is drie weken geleden met een bus naar de Vliegbasis Leeuwarden geweest om het geluid zelf te ervaren. „Een landende F-35 produceert al 114 decibel. Een verschrikkelijke herrie. Bij het opstijgen is het nog veel erger.”

De boeren hoorden van hun Friese collega’s echter dat vee geen last heeft van het lawaai. „Verrassend. Maar voor mensen is het verschrikkelijk.”

Het steekt de omwonenden dat de gemeente en de provincie een dag na de bekendmaking van de Defensieplannen in een gezamenlijk statement instemden met de F-35, als de luchthaven dan ook maar zou opengaan voor vakantievluchten. „Daar schrok ik van. Dat is te gek.”

Transparant

Generaal Boekholt snapt zorgen van omwonenden goed. „Nederland krijgt ergens te maken met extra geluidsoverlast. Natuurlijk wil niemand dat graag.”

Ze wijst erop dat het proces „zorgvuldig” en „transparant” plaatsvindt; in overleg met burgers, gemeenten, provincies en kabinet.

Flevoland staat niet alleen op de nominatie voor F-35’s en een springterrein, maar ook voor een grootschalige munitieopslag, een superkazerne en een laagvlieggebied voor heli’s. Meer dan 1000 hectare in totaal. Kijkt Defensie niet te veel likkebaardend naar de zee van ruimte in de polder? „Flevoland is in beeld, maar dat wil niet zeggen dat deze functies daar ook allemaal komen.”

Waarom wijkt Defensie voor oefeningen niet uit naar het buitenland? „De capaciteit van oefenterreinen in het buitenland is beperkt. Daar zijn wachtlijsten. Verder is de verplaatsing van mensen en materieel duur. Bovendien kan Defensie vanuit goed werkgeverschap niet van militairen vragen nóg langer van huis te zijn. Ze zijn al zo vaak weg. Ze zitten aan hun limiet.”

De verslechtering van de veiligheidssituatie in de wereld maakt de taak van Boekholt, ruimte zoeken voor Defensie, er eenvoudiger op. „Een pijnlijke constatering”, zegt de drie-ster. „Ik merk aan alle betrokkenen in het land dat zij de noodzaak zien van een versterking van de krijgsmacht, zeker met de actuele ontwikkelingen. Defensie zoekt daarbij naar een zo goed mogelijke verdeling van de lusten en de lasten over het hele land.”