Sinds Loekasjenko het massaprotest tegen zijn regime in 2020 onderdrukte, is het land ontoegankelijk voor journalisten. Bewoners van een afstand interviewen is niet eenvoudig. Met veertiger Svetlana kon ik alleen spreken via een beveiligde verbinding via haar computer. Daarbij zette ze haar telefoon op de vliegtuigstand: haar toestel is een keer in handen van de politie geweest, legde ze uit. Je weet nooit wat ze ermee hebben uitgespookt.

De afgelopen jaren verging het Svetlana zoals tallozen van haar landgenoten. Nadat dictator Loekasjenko de resultaten van de presidentsverkiezingen in augustus 2020 had gefalsificeerd, ging ze de straat op. Met haar collega’s nam ze een video op, waarin ze zich uitsprak tegen politiegeweld. In 2022 volgde haar ontslag. Ze kwam op een zwarte lijst terecht, waardoor het onmogelijk werd ooit nog in publieke instanties te werken. „Sindsdien hielden de arrestaties nooit op.”

Naar Polen gevluchte Olga heeft vurige hoop dat ze ooit veilig terugkeert naar Wit-Rusland

Minsk beschrijft ze als „een halflege stad”. De protestgeneratie, vooral dertigers en veertigers, is uitgeweken naar het buitenland of laat zich zo min mogelijk zien — zeker nu de repressie rond de presidentsverkiezingen, vorige maand, weer toenam. Een vriendin vluchtte onlangs het land uit omdat ze arrestatie vreesde. Onder de 1300 politieke gevangenen zijn vrienden van Svetlana; sommigen zitten al jaren vast. Nieuwjaar vierde ze online, met gevluchte vrienden.

Onlangs zat ze een aantal dagen vast. Blijkbaar had de KGB, zoals de veiligheidsdienst in Wit-Rusland nog steeds heet, iets controversieels ontdekt in haar posts op sociale media. Ook vonden agenten foto’s van protesten op haar computer. Sindsdien delete Svetlana elke dag haar likes op Facebook; ‘te politieke’ vrienden heeft ze moeten ontvrienden. „Het zit constant in je hoofd. Op elk moment kan er van alles gebeuren en kunnen ze achter je aan zitten.”

Ook Olga, een ander contact van me, kreeg afgelopen december onverwacht bezoek. Acht man politie drongen met geweld haar huis binnen. Ze werkten haar op de grond en deden haar handboeien om. Twee uur lang werd ze verhoord over haar contacten. Ook zij had geprotesteerd in 2020, waardoor ze altijd verdachte blijkt te zijn. Pas toen ze erin slaagde de KGB’ers te overtuigen dat ze niets te maken had met de ‘illegale organisatie’, waaraan ze haar linkten, vertrokken ze.

Omdat ze een vervolgbezoek vreesde, besloot ze uit te wijken naar Polen. Daar vond ze onderdak bij een vriendin. Haar verwachting dat ze ooit veilig terugkeert naar Wit-Rusland is vooral een vurige hoop. „Zonder hoop zou het leven te moeilijk worden”, denkt ze. De straat opgaan zal voorlopig niets veranderen voor Wit-Rusland, en alleen maar nieuwe politieke gevangen opleveren. „Het is nu onze taak om onszelf te redden. Te overleven.”