Op 24 januari ploft er een brief op de mat bij ZOA, de christelijke organisatie voor noodhulp en wederopbouw. Het schrijven komt van USAID, de Amerikaanse overheidsorganisatie voor buitenlandse hulp met in 2023 een budget van zo’n 44 miljard dollar. President Donald Trump heeft besloten ontwikkelingshulp negentig dagen lang op te schorten, en wel per direct.

ZOA krijgt voor projecten in twee landen, Ethiopië en Colombia, steun van USAID. „In Tigray, een regio in Ethiopië, stonden we op het punt aan 4000 boeren zaad uit te delen. Dat lag al in de opslag, maar we mogen het niet meer distribueren. Geen zaad betekent geen oogst en dat leidt tot meer honger en armoede”, vertelt directeur programma’s Edwin Visser.

Ook het project in Colombia, waar ZOA vluchtelingen uit Venezuela helpt in basisbehoeften, wordt door het besluit van Trump per direct een halt toegeroepen. „Van het ene op het andere moment sliepen vluchtelingen op straat. En we hebben daar 61 mensen moeten ontslaan, omdat we hen niet meer kunnen doorbetalen. De Amerikaanse overheid laat zich zien als een heel onbetrouwbare.”

Trieste stap

Een „heel trieste stap”, zegt Arnold van Willigen, financieel directeur bij Woord en Daad, over het besluit van Trump. „De enorme Amerikaanse budgetten zorgen voor basisvoorzieningen in andere landen, zoals de gezondheidszorg. Dat die ineens wegvallen, raakt de meest kwetsbaren. Die zijn hier direct de dupe van.” Hij noemt Uganda als voorbeeld, waar „een paar duizend” verpleegkundigen, betaald door USAID, ineens werkloos zijn. „Het aantal zieken is gelijk gebleven, dus je kunt wel raden dat dit voor enorme schade zorgt.”

Ook Nederland en andere Europese landen snoeien flink in het budget voor ontwikkelingssamenwerking. Zo staat er in het regeerakkoord dat er tot 2027 ongeveer 2,4 miljard euro minder beschikbaar zal zijn. „Een historisch forse bezuiniging”, zegt Visser van ZOA. „Nederland heeft decennialang een goede reputatie gehad wat betreft ontwikkelingshulp, maar dit is echt een trendbreuk. Het verschil met Amerika is wel dat de Nederlandse overheid bestaande contracten laat doorlopen.”

Onafhankelijk

Woord en Daad steunt van oudsher relatief weinig op subsidies. Daar is Van Willigen nu extra blij mee. „Ons streven is dat minimaal 70 procent van de inkomsten uit de achterban komt en maximaal 30 procent uit subsidie. We willen namelijk onafhankelijk blijven. Bovendien zie je nu dat de overheid subsidies ineens heel snel kan afbouwen. Zoiets kan investeringen tenietdoen. Wij hebben daar minder last van.”

Vorig jaar kwam een kwart van de inkomsten van Woord en Daad uit subsidie. Bij veel organisaties is dat driekwart, zegt Van Willigen. Bij ZOA komt momenteel zo’n 70 procent van de inkomsten uit subsidies van verschillende overheden. „De christelijke achterban is nog steeds de ruggengraat van de organisatie”, volgens Visser. „Maar toen we groeiden, kregen we meer toegang tot overheidsgeld.”

Een trouwe achterban is in deze tijd cruciaal, zeggen beide mannen. Toch zal de overheid altijd een belangrijke partner blijven. Van Willigen van Woord en Daad: „Concrete projecten, zoals een onderwijsproject, zijn vaak goed te werven bij de achterban. Maar bij abstracte projecten die de grondoorzaak van armoede proberen aan te pakken, spelen overheidssubsidies een grote rol. Wij hebben zo’n project in West-Afrika rond beleidsbeïnvloeding op klimaatverandering dat moet stoppen omdat de Nederlandse overheid de financiering niet verlengt. Dat is jammer.”

„Daarnaast is de overheid, zowel in landen waar we werken als in Nederland, een belangrijke inhoudelijke partner in onze projecten, bijvoorbeeld rond beleidsvorming.”

Bijbelse plicht

De huidige rechtse politiek leiders in bijvoorbeeld Nederland en Amerika zetten hun eigenbelang voorop, meent Visser van ZOA. „Ik ben me bewust van de uitdagingen die we in Nederland hebben, maar wij zijn een welvarend land. Bovendien gaat onze welvaart ten koste van mensen in andere landen. Het is onze Bijbelse plicht om op te komen voor onze naaste.”

Hoe moet dat, als de overheid steeds meer de handen aftrekt van die taak? Visser: „We moeten zo efficiënt mogelijk werken om zo veel mogelijk impact te blijven maken. Daarbij blijven we rekenen op een trouwe achterban. En ook kijken we naar alternatieve bronnen van financiering, zoals vermogensfondsen of bij andere overheden.”