1. Het dilemma

Bouwmaterialen uit landbouwafval. Hoe duurzaam kan het zijn. EcoBoard International werkt inmiddels samen met zestien fabrieken in China die lokaal snel hergroeibare gewassen verwerken tot ”ecoboard”: materiaal dat lijkt op spaanplaat, maar veel sterker is. En het betaalbare plaatmateriaal is oneindig te recyclen. Voor directeur Waldo Chotkoe is het een uitgemaakte zaak: „De circulaire bouw kan niet om EcoBoard heen.”

Voor de boeren in derdewereldlanden is een deal met EcoBoard ook voordelig, vertelt Chotkoe. „Ze zouden het materiaal anders op hun akker verbranden of onderploegen. Als ze het aan ons verkopen, verdienen ze er wat aan.”

Het geregeld weghalen van organisch restmateriaal van de akkers kan op termijn een nadeel opleveren voor de bodem, vermoedt Joeke Postma, bodemecoloog van de Wageningen University & Research. „Het kan op termijn de bodem verarmen. Organisch materiaal is heel belangrijk voor een bodem. Een bodem zonder organische stof is een zandbak. Er zit geen structuur in. Je hebt organische stof nodig voor structuur in de bodem. In pure klei of zand hebben planten veel moeite om te groeien.”

Daarnaast is organische stof belangrijk voor het bodemleven, vervolgt Postma. Bodemleven groeit niet van klei of zand. Het breekt organische resten af en daar leeft het van. Daarbij komen mineralen vrij, zoals fosfaat, calcium, stikstof en kalium, die planten weer kunnen opnemen. Tegelijk zorgt gezond bodemleven voor biologische buffering, waardoor schadelijke ziekteverwekkende micro-organismen weinig kans krijgen. „De organische stof in de bodem is dus heel belangrijk.” Het is de vraag of het organische stofgehalte in de bodem door het afvoeren van oogstrestanten niet uitgeput raakt.

2. De afweging

Het duurzame ecoboard is inmiddels aan alle kanten gecertificeerd, vertelt Chotkoe. „We produceren het officieel als NAF-paneel, dat betekent ”non-adapted formaldehyde”: er zit anders dan in spaanplaat geen schadelijk formaldehyde in. Daarvoor hebben we een Amerikaans EPA-CARB-certificaat.”

Het plaatmateriaal draagt bij aan een CO₂-neutrale samenleving. „De gewassen groeien snel, elk jaar leggen ze opnieuw CO₂ uit de lucht vast. In ons materiaal zit het CO₂ jarenlang opgeslagen.” Hiervan heeft Chotkoe een ECN-rapport beschikbaar. Anders dan spaanplaat gaat ecoboard 75 jaar in plaats van 10 jaar mee. Daarnaast is het materiaal in Duitsland CE-DOP-gecertificeerd.

Zijn platen overtreffen Europees spaanplaat en MDF op het terrein van sterkte, buigsterkte en treksterkte, vervolgt Chotkoe. „Mijn panelen zijn ook watervast en geschikt voor vochtige omgevingen; er worden zelfs plantenbakken van gemaakt voor bomen op groene daken.” Hij pakt enkele plaatjes ecoboard, MDF en spaanplaat. „Deze hebben 48 uur in het water gelegen. MDF is net een nat telefoonboek geworden, spaanplaat is slap als pap, maar ecoboard heeft zijn sterkte volledig behouden.”

De gewassen die EcoBoard in zijn plaatmateriaal verwerkt, bevatten de natuurlijke lijmstof lignine. „Lignine bindt het plaatmateriaal al voor ruim 95 procent. Er is dus nog maar 5 procent van de gepatenteerde formaldehydeloze lijm MDI nodig voor de plaat. Met een brandvertragend additief haalt die plaat de nieuwste Europese NEN-norm 13501-1: in geval van brand rookt en druppelt de plaats één tot anderhalf uur gegarandeerd niet. De belangrijkste kwaliteitsdocumenten hebben we dus op zak.”

Maar met die certificaten gaan in Nederland niet alle deuren voor zijn onderneming open, constateert Chotkoe een tikkeltje wrang. „Het buitenland begrijpt het beter dan Nederland. Nederland is een beetje een praatclub. Ze onderzoeken, onderzoeken en onderzoeken, en er komt niets van de grond. Laten we zeggen dat de overheden hier vooral hun mond vol hebben van duurzaam bouwen.”

Enigszins verontwaardigd: „Denkt u dat er één Nederlandse overheidsinstantie is geweest die zegt: Lever mij een paar platen? Terwijl ik al jaren twee dealers in Nederland heb, zijn er sinds de start nog maar vier containers plaatmateriaal verwerkt in één cradle-to-cradlestadskantoor in Venlo. En daar besparen ze flink op ziektekosten, omdat in mijn plaatmateriaal geen giftig formaldehyde is verwerkt.”

Behalve rijststro heeft EcoBoard International ook platen van snel hergroeibare gewassen, zoals stro, paprika- of tomatenstengels, gras en riet getest. „Door het Wilhelm-Klauditz-Institut, onderdeel van het Duitse Fraunhofer Institute for Wood Research. Het werkt allemaal.” Ten slotte ontwikkelt het bedrijf een systeem om zaagresten en afgedankt ecoboardplaatmateriaal in te zamelen en dat in nieuw plaatmateriaal in de Europese Unie te hergebruiken.

Bodemecoloog Joeke Postma waardeert het positief dat EcoBoard langdurig CO₂ vastlegt in het circulaire plaatmateriaal. „Of we dat in de bodem doen of in plaatmateriaal, is voor het klimaat om het even. Als we het maar niet verbranden in biomassaverbrandingsinstallaties, want dan verdwijnt de CO₂ direct weer in de lucht.”

Maar voor behoud van de bodemkwaliteit is wel 3 á 4 procent organische stof nodig. Omdat organische stof in de bodem wordt omgezet in humus en voedingsstoffen, moet een boer jaarlijks verse organische stof toevoegen. Hiervoor wordt een organische stofbalans opgesteld: hoeveel verdwijnt er, en hoeveel moet worden aangevoerd via gewasresten, mest en compost?

Door de klimaatverandering wordt de akkerbouw echter ook kwetsbaarder voor droogte en extreme neerslag, vervolgt Postma. „Organische stof is belangrijk voor de bodemstructuur, waardoor water gemakkelijk weg kan zakken. Tijdens droogte is organische stof nodig om water langdurig in de bodem vast te houden. Dat klimaataspect maakt het steeds belangrijker om voldoende organische stof in je bodem te hebben. Je kunt exact berekenen hoeveel water de bodem kan vasthouden per procent organische stof. Dat merkt een boer echt. Dan zou voor een zandgrond die 4 procent nog aan de magere kant kunnen zijn.” Gevaar voor droogte is in het geval van rijstbouw niet aan de orde; rijst wordt meestal in natte omstandigheden geteeld.

Het restmateriaal dat EcoBoard International gebruikt, wordt gewoonlijk verbrand en weer in de akker verwerkt. Daarbij komen de mineralen vrij die het volgende gewas kan opnemen. „Die mineralen ga je dus missen. Maar het is de vraag of dat erg is. Hoe hard gaat het knellen als je elk jaar een deel verwijdert? Put dat de bodem uit? In Nederland gebeurt hetzelfde bij de maïsteelt. Maar daar mesten ze met dierlijke mest bij, en de boeren zijn verplicht om na de oogst groenbemesters in te zaaien”, weet Postma.

„Aan de andere kant kun je je afvragen of het verbranden van rijststro in derdewereldlanden milieutechnisch gezien wel een goede oplossing is. De CO₂ verdwijnt daardoor direct in de lucht. Die leg je niet vast. Ook de stikstof raak je kwijt; alleen de mineralen blijven achter in de as. Als je restmateriaal afvoert om er plaatmateriaal van te maken, moet je dus mineralen aanvoeren. Dat kan via dierlijke mest. Om hoeveel het precies gaat, kan ik zo niet zeggen. Dan zou ik de hele kringloop eerst moeten doorrekenen.”

3. De oplossing

EcoBoard International levert duurzame houtvervangende bouwmaterialen op basis van biologisch afvalmateriaal, zoals stro, bamboe en riet. Het bedrijf hoeft geen bomen te kappen voor het plaatmateriaal. Maar theoretisch kunnen de akkers op termijn wel uitgeput raken. Daardoor kan de voedselvoorziening alsnog in gevaar komen. Wat is wijsheid?

Bodemecoloog Postma denkt dat het afvoeren van organisch materiaal geen problemen voor de voedselvoorziening hoeft op te leveren. Ze wijst erop dat planten ook veel wortels aanmaken. „Het wortelstelsel onder de grond is vaak net zo groot als de plant boven de grond. Er zit dus gewoon heel veel organische stof van de wortels in de bodem. Daarnaast zijn er andere manieren om organische stof aan te voeren, onder andere via het telen van groenbemesters.”

Postma is vooral positief over het initiatief van EcoBoard. „Ik zou zeggen: doe niet extreem. Zorg dat je niet alle organische materiaal afvoert. Je moet kijken naar de hele vruchtwisselling op zo’n akker. Je kunt met rotatieteelt, dus elk jaar een ander gewas op dezelfde plek, zorgen dat je de toevoer van organische stof op een andere manier waarborgt.”

De plannen van het bedrijf om reststromen uit de tomaten- en komkommerteelt te gebruiken voor circulair plaatmateriaal, kan ze alleen maar toejuichen. „Die worden geteeld op substraten met vloeibare meststoffen. Hier worden de plantenresten sowieso afgevoerd; je hebt hier niets te maken met bodemvruchtbaarheid. Daarnaast zou EcoBoard ook kunnen nadenken over het afvoeren van organisch materiaal van plekken die met opzet verarmd moeten worden, zoals gemaaid gras uit wegbermen en natuurgebieden. Wat mij betreft, biedt EcoBoard meer veelbelovende kansen dan duurzame dilemma’s.”