Gezant godsdienstvrijheid: Wij zijn in het Westen geneigd rol van religie te weinig te onderkennen
Als Nederlandse gezant godsdienstvrijheid maakt Bea ten Tusscher dankbaar gebruik van de Ranglijst Christenvervolging van Open Doors. „Die maakt vervolging zichtbaar”, zegt ze. „Al zijn de achterliggende verhalen vaak complexer.”
De organisatie Open Doors is gezant Ten Tusscher (1961) allesbehalve vreemd. Ze heeft zich verdiept in de geschiedenis van Open Doors en de verhalen van Bijbelsmokkel, vertelt ze. „Ik heb de autobiografie van oprichter Anne van der Bijl gelezen, en die sprak me enorm aan. Mijn schoonvader, de hervormde predikant J. van Wier, heeft trouwens ook meegedaan aan de smokkel van Bijbels en geld naar het voormalige Oostblok.”
Ten Tusscher, „van katholieken huize”, is altijd al nieuwsgierig geweest naar religie, zegt ze. Na een lange carrière in de diplomatie –ze was ambassadeur in onder meer Guatemala, Bangladesh en Noorwegen– wordt ze in 2022 aangesteld als speciaal gezant voor religie en levensovertuiging. Deze functie, die op aandringen van de christelijke partijen in 2019 in het leven is geroepen, heeft als doel wereldwijd religieuze vrijheid te bevorderen.
Woensdag verscheen de Ranglijst Christenvervolging van Open Doors. Keek u daar met belangstelling naar uit?
„Ja, dit is een belangrijk document voor mij, hoewel ik weleens met Open Doors over de vorm heb gesproken: moet dat echt in zo’n ranglijst? Het verhaal achter zo’n lijst met landen is immers vaak veel genuanceerder.
Toch begrijp ik heel goed dat Open Doors hiermee aandacht vraagt. Het maakt vervolging zichtbaar en is een effectieve manier om een schrijnende situatie voor het voetlicht te brengen. De analyse die eraan ten grondslag ligt, vind ik grondig en deel ik ook.”
Op welke manier maakt u gebruik van de ranglijst in uw werk als gezant?
„Het is voor mij ondoenlijk om de hele lijst systematisch af te gaan. Maar ik maak er gebruik van op basis van concrete zorgen over een bepaald land. Dan lees ik de desbetreffende rapportage en ken ik meer feiten over de specifieke situatie van de christenen daar.
„Het is goed dat Open Doors aandacht vraagt voor vervolgde christenen” - Bea ten Tusscher, gezant
Vervolgens ga ik in overleg met onze directies bij het ministerie van Buitenlandse Zaken die de betreffende landen onder hun verantwoordelijkheid hebben. Met de vraag: wat kunnen we hieraan doen? Vooral als het om concrete personen gaat, kijken we wat binnen onze mogelijkheden ligt. Ik informeer ook altijd bij onze ambassades of deze gevallen bij hen bekend zijn en hoe we daarmee kunnen omgaan. Want dat kan ik vanuit hier lastig beoordelen.”
Noem eens een voorbeeld?
„Dan gaat het om concrete probleemgevallen, zoals mensen die in de gevangenis zijn beland vanwege blasfemie of afvalligheid. Dinsdag nog kreeg ik door de ambassade een geval aangereikt uit Mauritanië –even kijken, Mauritanië staat op plek 23 op de lijst– van een 19-jarig meisje dat vanwege godslastering in de gevangenis zit. Blasfemie wordt er hoog opgenomen; daar staat de doodstraf op.
Een ander geval is Algerije, waar pastor Youssef Ourahmane wordt bedreigd omdat hij illegaal kerkdiensten zou beleggen. In Algerije is er maar één geregistreerde protestantse kerk, waarvan veel kerkgebouwen zijn gesloten. Voorgangers worden bestraft met een gevangenisstraf. Ik heb pastor Ourahmane persoonlijk ontmoet. Dat zijn heel schrijnende gevallen. Ik merk dat onze ambassades zich daar erg voor inspannen. Maar er moet altijd wel een concreet geval zijn.”
Welke middelen heeft u in zulke gevallen tot uw beschikking?
„We hebben verschillende instrumenten tot onze beschikking, zowel bilateraal als multilateraal. Soms spreken we landen rechtstreeks. Het is belangrijk om dan wel de juiste woorden te gebruiken en niet met een opgeheven vingertje de waarheid te vertellen.
Multilateraal werken we via de VN, bijvoorbeeld door via de VN-gezant voor godsdienstvrijheid of de Mensenrechtenraad aandacht te vragen voor concrete gevallen van vervolging. Daarnaast hebben we een internationale contactgroep van landen die gelijkgestemd zijn in het bevorderen van religietolerantie en treden we gezamenlijk op.
Dat moet echter altijd zeer behoedzaam. Het kan gevaarlijk zijn als een ambassade een naam noemt, omdat dit helaas kan leiden tot vergeldingsacties. Daarom werken we bij voorkeur nauw samen met de slachtoffers en hun advocaten. Zo proberen we te achterhalen wat zij van ons nodig hebben, zonder fouten te maken door een gebrek aan kennis van de lokale cultuur.
Daar moet ik wel bij zeggen: het blijft een afweging van belangen. Voor mensen die zich sterk inzetten voor de vrijheid van godsdienst kan dat frustrerend zijn, omdat we ons niet altijd zo stevig kunnen uitspreken als zij graag zouden willen. Nederland heeft niet alleen mensenrechtenbelangen, maar ook economische, politieke en consulaire belangen. Die wegen we af.”
Open Doors raadt aan om handelsverdragen in te zetten om de mensenrechtensituatie elders op de wereld te verbeteren. Om landen die nu nog gunstige importtarieven hebben, die te ontnemen als de situatie niet verbetert. Overweegt u zo’n maatregel?
„Ik ben persoonlijk geen voorstander van voorwaarden in handelsverdragen, omdat dit vaak tot andere discussies leidt en ook nadelen kan hebben. Want welk belang dien je ermee? Tijdens mijn tijd als ambassadeur in Bangladesh zag ik juist hoe textielexport naar Europa veel vrouwen hielp een menswaardig bestaan op te bouwen – ondanks de misstanden die er waren, zoals onveilige werkomstandigheden. Het is cruciaal om de voor- en nadelen zorgvuldig af te wegen. Als dat goed gebeurt, kan het effectief zijn. Het is daarom goed dat dit onderwerp wordt besproken en verder onderzocht.”
Open Doors stelt dat wereldwijd 380 miljoen christenen worden vervolgd, verdrukt of gediscrimineerd vanwege hun geloof. Hoe kijkt u naar dat aantal?
„Daar kijk ik met zorg naar. Dat zijn er heel veel, te veel. Het is goed dat Open Doors aandacht vraagt voor deze christenen. Dat is voor ons ook erg belangrijk in onze beleidsvoering.
„Wij zijn in het overwegend seculiere Westen soms geneigd de rol van religie te weinig te onderkennen” - Bea ten Tusscher, gezant
Tegelijkertijd zijn christenen niet de enige groep die vervolgd wordt. Je zult mij in mijn werk nooit alleen op christenen kunnen vastpinnen; ik kijk naar álle religieuze minderheden. Het is belangrijk om een integraal beeld te vormen. Daarbij is de samenhang tussen de diverse mensenrechten essentieel, met menselijke waardigheid als kern. Iedereen heeft recht op vrijheid van geloof, geweten, meningsuiting en vrijwaring van angst en honger.
Vervolging is bovendien niet altijd alleen religieus gemotiveerd. Vaak spelen sociaaleconomische of culturele factoren mee, zoals conflicten over grond of middelen. Ik ben daarom voorzichtig met het reduceren van zulke situaties tot enkel religie. Door oog te hebben voor de bredere context doe je meer recht aan de realiteit. Maar ik moet toegeven dat wij in het overwegend seculiere Westen soms geneigd zijn de rol van religie daarbij te weinig te onderkennen.”
Hoe zit dat op het ministerie van Buitenlandse Zaken?
„Ik ben door de Kamer aangesteld om de religieuze geletterdheid –zoals dat zo mooi heet– te bevorderen. Vorig jaar zijn daarover nog Kamervragen gesteld, wat ik waardeer, omdat het mij helpt om binnen het ministerie hieraan te werken. Met steun van academici, theologen en religiewetenschappers organiseer ik cursussen over de rol van religie.
„De stijging van Kirgizië op de lijst verbaasde me enigszins” - Bea ten Tusscher, gezant
De openheid en belangstelling onder mijn collega’s daarvoor zijn groot; het voorziet duidelijk in een behoefte. Zulke cursussen helpen inzicht te krijgen in de essentie van ongelijkheid, ongelijke behandeling en mensenrechtenschendingen wereldwijd. Religie speelt daarin vaak een rol. Niet alleen als oorzaak van vervolging, maar ook als belangrijke politieke factor.”
Herkent u de bevindingen van Open Doors? Zoals toenemende vervolging door autoritaire regimes in Centraal-Azië?
„Ja, die herkennen wij ook uit onze bredere rapportage. Onze ambassades rapporteren hierover in samenhang met het bredere mensenrechtenbeleid.
Wat betreft de stijging van Kirgizië, dat verbaasde me enigszins. Ik wil met Open Doors bespreken wat we daaraan kunnen doen. In Kazachstan en Kirgizië zien we een toename van geweld tegen kerken, iets wat daar eerder niet zo voorkwam. In Kazachstan deed de politie invallen bij vier gebedsbijeenkomsten van drie niet-geregistreerde protestantse gemeenschappen.
Daar ben ik van op de hoogte en dat heb ik met mensen uit mijn netwerk besproken. Binnenkort spreek ik de ambassadeur van Kazachstan en zal ik dit onder zijn aandacht brengen. Onze ambassade in Kazachstan is hierover al in gesprek, zowel over de bredere mensenrechtensituatie als over vrijheid van religie.”
