„Komt al die herrie uit dit kleine luciferdoosje?” Dat zei de toenmalige president van Egypte, Hosni Mubarak, tijdens een bezoek aan het kleine oliestaatje Qatar in de Arabische Golf. Het was in het jaar 2000. Mubarak doelde op Al Jazeera, dé Arabische televisiezender bij uitstek.

Dat hij het herrie noemde, was ongetwijfeld een bewuste keus. Want ook toen al onderscheidde de in 1996 opgerichte zender uit Qatar zich door zijn eigenzinnige geluid – vanaf 2006 niet alleen in het Arabisch, maar ook in het Engels. Oppositiegroepen, activisten, kritische wetenschappers: ze kregen nergens zo veel ruimte als op Al Jazeera. En dat zat Mubarak, die zijn eigen land met harde hand bestuurde, dwars.

Dat de protesten tijdens de Arabische Lente van 2011 zo massaal konden worden, was mede dankzij de verslaggeving van Al Jazeera

In de jaren erna zal hij die overtuiging alleen maar meer hebben gekoesterd. Al Jazeera brak na de aanslagen van 11 september 2001 door bij het grote publiek, ook buiten de Arabische wereld, als de zender waarop al-Qaidaleider Osama bin Laden zijn videoboodschappen kwijt kon.

Knoet

Nog weer tien jaar later leidde Al Jazeera indirect zelfs tot de val van Mubarak en andere staatshoofden. Het was 2011, en overal in de Arabische wereld braken protesten uit tegen dictators en autocraten die de regio al voor decennia onder de knoet hielden. Dat die protesten zo massaal konden worden, was te danken aan de media. Aan sociale media, die toen net aan hun opkomst begonnen, maar ook aan traditionele massamedia en dan met name aan Al Jazeera. De non-stopverslaggeving vanaf het Tahrirplein in Caïro toonde de wereld hoe groot de onvrede was, totdat Mubarak geen andere keuze meer zag dan af te treden. In zijn voetsporen zouden diverse andere Arabische presidenten volgen.

Het zette Al Jazeera in één klap op de kaart, voor zover dat nog nodig was. De zender werd definitief het gezicht van rebellen en oppositie in de hele regio. Er is eigenlijk maar één vorm van Arabische oppositie die geen aandacht krijgt op Al Jazeera, en dat is elke vorm van kritiek op de overheid van Qatar, die de zender ruimhartig financiert. Daarvoor moet je dan weer te rade gaan bij Al Arabiya, de Saudische tegenpool van Al Jazeera.

Moslimbroederschap

In de praktijk betekent deze houding dat Al Jazeera zeer ruimhartig en positief verslag doet over de Moslimbroederschap, die in Egypte en veel andere landen is verboden. Het is dus niet vreemd dat autocratische leiders Al Jazeera al tijden aan banden proberen te leggen. De zender werd verbannen, soms tijdelijk en soms voorgoed, in landen als Egypte, Saudi-Arabië, Bahrein en de Verenigde Arabische Emiraten – landen die niets hebben met steun aan oppositiegroepen.

In dat licht valt ook de huidige ruzie tussen Al Jazeera en de Palestijnse Autoriteit te verklaren. Deze week verbood de PA voorlopig alle activiteiten van de zender op de Westelijke Jordaanoever. De PA besloot hiertoe nadat Al Jazeera had bericht over gevechten tussen de PA en extremistische militanten in het vluchtelingenkamp Jenin, afgelopen week.

Het Arabischtalige kanaal van Al Jazeera zegt soms veel extremere dingen dan het Engelstalige kanaal

Die berichtgeving zou te positief zijn geweest over de extremisten, waarmee Al Jazeera volgens de PA verdeeldheid zaait „in ons Arabische vaderland in het algemeen en in Palestina in het bijzonder”. Al Jazeera legde er onder meer de vinger bij dat de PA, die in eigen land weinig populair is, aan de leiband van het Westen loopt en met de gewelddadige actie in Jenin de steun van de toekomstige Amerikaanse president Donald Trump wil kopen. De PA pikte dat niet en besloot tot het verbod.

Voor Al Jazeera is dat een zware klap, omdat de zender eerder al aan banden is gelegd door Israël. Volgens de Israëlische autoriteiten onderhoudt Al Jazeera contacten met terreurbeweging Hamas. Ook was het Israël een doorn in het oog dat Al Jazeera zijn Arabischtalige verslaggeving over de oorlog bracht onder de codenaam die Hamas gebruikt: ”al-Aqsavloed”. Dat is een verwijzing naar het doel van Hamas: de al-Aqsamoskee op de Tempelberg in Jeruzalem ‘bevrijden’. Met het gebruik van die omstreden code zou Al Jazeera partij kiezen, aldus Israël.

Holocaustoverlevende

Die kritiek hangt samen met iets wat veel vaker wordt ingebracht tegen de zender: Al Jazeera heeft een dubbele tong, en dat is tamelijk letterlijk. Het Arabischtalige kanaal zegt soms veel extremere dingen dan het Engelstalige kanaal, zo bleek in 2019 uit onderzoek van de BBC.

Zo zond het Engelstalige kanaal in mei 2019 een reportage uit met een Holocaustoverlevende, die vertelde „wat er kan gebeuren als goede mensen niets doen”. Vrijwel tegelijkertijd was er een reportage op de Arabischtalige zender die de gehele Holocaust in twijfel trok, met als centrale vraag: „Wat is de waarheid van de Holocaust en hoe bevoordeelde die de zionistische beweging?”

Toch geldt nog altijd dat Al Jazeera als een van de weinige zenders beelden laat zien van plaatsen en gebeurtenissen die elders nauwelijks te zien zijn. De rebellen in Syrië in aanloop naar hun machtsovername zijn daar een goed voorbeeld van. Maar vooral geldt dit voor Gaza, waar westerse media niet binnenkomen, maar waar Al Jazeera laat zien hoe het leven eruitziet na vijftien maanden oorlog.

Alleen al om die reden wijzen diverse onafhankelijke waarnemers erop dat een verbod op de zender geen goed idee is. De stem van Al Jazeera is rebels, maar laat ook dingen horen die anders ongehoord zouden blijven.