Honger doet wanhopen. Dat is schrijnend zichtbaar in de rij voor gaarkeuken ”Gustavo Cortiñas” in een achterstandsbuurt in Buenos Aires, waar een groep vrouwen dagelijks 500 maaltijden kookt voor kwetsbare buurtbewoners. „Ik was eerst!” roept een vrouw, terwijl ze zich een weg baant naar de keuken waar drie kokkinnen zo eerlijk mogelijk een vleesstoof met rijst onder de wachtenden verdelen. „Niet waar, ik was eerder!” repliceert een boos uitziende man. „Er is eten voor iedereen”, sussen de kokkinnen, tot de gemoederen weer bedaren.

„En zo gaat het elke dag”, verzucht Marcela Galeano, een van de drijvende krachten achter La Poderosa, een sociale organisatie die 130 gaarkeukens runt in Argentinië. Daarmee serveren ze ongeveer 30.000 porties eten per dag aan eenieder die niet de middelen heeft om daar zelf aan te komen. En dat zijn er steeds meer: sinds de rechts-populistische president Javier Milei de macht overnam, op 10 december een jaar geleden, kreeg het land er 5,5 miljoen nieuwe armen bij, een toename van ruim 10 procentpunt. Daarbij steeg het aantal Argentijnen in extreme armoede tot 18 procent van de bevolking. Dat betekent dat 8,5 miljoen Argentijnen structureel geen geld hebben om eten te kopen.

Velen van hen zijn afhankelijk van gaarkeukens voor een warme maaltijd. Argentinië telde tot afgelopen jaar 50.000 van deze gaarkeukens, waar buurtvrouwen hun krachten verenigen om zo veel mogelijk monden in hun buurten te voeden. Dat fenomeen ontstond begin jaren 2000 na het staatsbankroet dat bijna 60 procent van de Argentijnen in armoede stortte.

Tot het aantreden van Milei konden deze gaarkeukens op steun van de overheid rekenen om te koken. Milei maakte daar een einde aan, terwijl het aantal armen dat een beroep op deze keukens doet juist groeide. „We hebben een wachtlijst van 500 mensen”, zegt Galeano, „maar we kunnen niet meer koken, of de porties nog kleiner maken dan ze al zijn.”

Koffie

Milei, een zelfverklaard „anarchistisch kapitalist”, won afgelopen jaar de verkiezingen met de belofte om de „motorzaag” in de Argentijnse staat te zetten en daarmee orde op zaken te stellen in de kwakkelende economie. Hij hield woord: het afgelopen jaar kromp hij de overheidssector op drastische wijze in door 30 procent te korten op de overheidsuitgaven en verscheidene ministeries simpelweg te sluiten. Tienduizenden ambtenaren kwamen op straat te staan, net als de duizenden arbeiders werkzaam in openbare werken die werden stilgelegd.

De toch al zware bezuinigingen combineerde hij met een devaluatie van de Argentijnse peso, leidend tot nog hogere prijzen begin dit jaar terwijl de lonen niet langer met de inflatie meestegen. De harde maatregelen hadden effect: in oktober zakten de inflatiecijfers naar 2,7 procent, het laagste percentage van de afgelopen drie jaar. Toch is er geen reden om de vlag uit te hangen: het verwachte inflatiecijfer voor heel 2024 is met 107 procent nog steeds hoog, en vergeleken met augustus 2023 zijn de prijzen verdriedubbeld. En, waar voorheen die prijsstijgingen redelijk gelijk opgingen met verhogingen van salarissen, is dat nu niet meer het geval.

„Deze hervormingen maken een einde aan de verzorgingsstaat” - Adriana Clemente, hoogleraar

Het leven is daardoor voor veel Argentijnen onbetaalbaar geworden. Supermarkten hebben nu prijzen vergelijkbaar met die in Zuid-Europa, en een koffie in een café kost 2 tot 3 euro. Om in de basisbehoeften te kunnen voorzien heeft een gezin van vier personen zo’n 950 euro nodig, berekende het Argentijnse Bureau voor de Statistiek. Maar met een minimumloon van 250 euro komen ook gezinnen waarvan beide ouders werken bij lange na niet rond. Daarbij werkt ongeveer 50 procent van de Argentijnen in de informele economie, waar de lonen nog lager liggen.

Het gevolg is een armoedeval voor miljoenen Argentijnen, die de prijs betalen voor Mileis drastische hervormingen. Tegelijkertijd nam de ongelijkheid toe: waar begin 2023 de 10 procent rijksten van Argentinië negentien keer meer verdiende dan de armste 10 procent, was dat begin 2024 al gestegen tot 23 keer zo veel. „Wat we zien is een explosieve combinatie van devaluatie, het bevriezen van salarissen en het terugtrekken van de staat”, zegt Adriana Clemente, hoogleraar sociale wetenschappen aan de universiteit van Buenos Aires.

„De toename van armoede en ongelijkheid is meer dan alleen een reactie op de bezuinigingsmaatregelen”, verklaart ze. „Argentinië onderscheidde zich in Latijns-Amerika als verzorgingsstaat met hoge niveaus van herverdeling van inkomens. Deze hervormingen maken een einde aan de verzorgingsstaat en verankeren de ongelijkheid in onze maatschappij. Een deel van de middenklasse vervalt in armoede omdat ze ook met een salaris niet meer in haar basisbehoeften kan voorzien en ook de werkloosheid stijgt. Wanneer deze negatieve spiraal is ingezet, zal het decennia duren om die weer terug te draaien.”

Studenten

Zo stond Argentinië bekend om zijn goede universitaire onderwijs, toegankelijk en gratis voor iedereen. Ook de universiteiten zagen hun toch al lage budget met 30 procent gekort worden. Dat leidde in oktober tot massale protesten, toen Milei zijn veto uitsprak tegen een door het Congres aangenomen wet om de salarissen van universiteitsdocenten te verhogen. Omdat die niet meer gelijkgetrokken zijn met de inflatiecijfers, zijn deze salarissen nu zo laag dat docenten van de openbare universiteiten onder de armoedegrens leven.

„Het kapotmaken van het gratis onderwijs zal grote schade aanrichten”, zegt Mariano Oberlin, priester en sociaal werker in achterstandswijken in de stad Córdoba, 700 kilometer van Buenos Aires in het binnenland van Argentinië. „Voor iemand die in armoede opgroeit, is het universeel toegankelijke onderwijs de enige manier om uit de armoede te komen. Mileis argument dat het een verspilling van overheidsgeld is omdat studenten hun studie niet afmaken, snijdt geen hout. Hij ziet niet in dat alleen al het feit dat iemand uit buurten als deze een voet binnen een universiteit zet een enorme winst is. Zo’n student, ook al studeert hij maar een paar maanden, zet de deur open voor een jongere broer of zus die de studie wel afmaakt.”

De Rooms-Katholieke Kerk speelt een belangrijke sociale rol in gemarginaliseerde stadsbuurten in Argentinië, waar armoede, criminaliteit en drugsverslaving de bewoners in een vicieuze cirkel houden. De sociale afdeling van de kerk, Caritas, runt onder andere gaarkeukens en programma’s om verslaafden te helpen met re-integreren in de maatschappij.

Ook Oberlin voorziet grote problemen nu Milei voornemens is de verzorgingsstaat tot de grond toe af te breken. Dat is ook aan voorgaande regeringen te wijten, argumenteert Oberlin. „Er bestaat geen twijfel dat de overheid efficiënter had kunnen zijn met overheidsuitgaven. De inflatie van het afgelopen jaar was gekmakend, je wist nooit meer waar je aan toe was. Omdat de vorige regering daar niets aan heeft gedaan, kan Milei nu de overheid kapotmaken.”

Desirée Oliva (25) is een van die studenten die dankzij het gratis onderwijs en een kleine subsidie voor openbaar vervoer kan studeren. Dat is alsnog een hele opgave: zo moet ze vier bussen nemen om naar college te gaan en werkt ze naast haar studie in een gaarkeuken van Caritas om rond te komen. „Ik heb op Milei gestemd vorig jaar, omdat ik op verandering hoopte, op verbetering van de economische situatie. Maar daar heb ik nu wel spijt van. Hij moet van het onderwijs afblijven. Ik weet nu niet of ik mijn studie psychologie zal kunnen afmaken”, zegt Oliva.

Medicijnen

Terug naar Buenos Aires. Blanca Cari schilt geroutineerd een jutezak vol aardappelen, waarna die in een meterhoge stoofpot verdwijnen. Ook haar gezin komt niet rond. „Mijn man is bouwvakker en verdient 400.000 peso’s (ongeveer 350 euro) per maand. Ik werk als afvalverzamelaar op de dagen dat ik niet kook. Maar onze inkomsten zijn niet voldoende voor ons gezin van drie kinderen. Melkproducten kopen we niet meer, vlees ook niet. Elke dag is het moeilijker om aan eten te komen.”

Een magere vrouw met een mondkapje meldt zich voor een maaltijd. Marcela Pacheco is 75 jaar en heeft leukemie en astma. Maar het is de vraag of ze haar medicijnen daarvoor zal kunnen blijven aanschaffen. Tot voor kort vergoedde de Argentijnse staat alle medicijnen voor ouderen. Maar sinds september wordt een deel daarvan niet meer vergoed, terwijl de prijzen van medicijnen explosief stegen. Voor ouderen die van een AOW-uitkering leven, van zo’n 200 euro in de maand, zijn die dan ook niet meer te betalen. „Afgelopen maand heeft mijn dochter mijn medicijnen voor me betaald”, zegt Pacheco. „Maar zij is net ontslagen. Dus ik weet niet hoe het nu verder zal gaan.”

„De huidige regering is de beste uit de Argentijnse geschiedenis” - Javier Milei, president

Milei weigert verantwoordelijkheid te nemen voor de toegenomen armoede, die volgens hem een erfenis is van het beleid van de peronistische regeringen van de afgelopen decennia, die hij „de politieke kaste” noemt. Hij noemt zijn regering juist „de beste uit de Argentijnse geschiedenis” en is ervan overtuigd dat de vrijemarktwerking uiteindelijk het probleem van de armoede zal oplossen. „De enige manier om honger en armoede te bestrijden is het opheffen van de staat en het dereguleren van de economie, zodat de markt welvaart kan creëren”, argumenteerde de Argentijnse staatsman bij de G20-top voor wereldleiders afgelopen maand in Rio de Janeiro.

„Niet de politieke kaste, maar de werkende klasse betaalt de prijs voor de hervormingen”, zegt Maria Claudia Albornoz, leider van de sociale organisatie La Poderosa. „De hervormingen raken alleen de armen en begunstigen de rijken. Mileis beleid genereert armoede in plaats van die op te lossen.”