Charlotte Meindersma wordt ”de socialemediajurist van Nederland” genoemd. Niet zonder reden. Ze is met haar begrijpelijke en inhoudelijke blogs en vlogs te vinden voor iedereen die een antwoord zoekt op een juridische vraag op het gebied van sociale media. Bovendien runt ze ook een juridisch advieskantoor: Charlotte’s Law.

Haar werk blijft vanwege de vele ontwikkelingen van digitale technologieën relevant. Die snelle veranderingen vragen om actuele regelgeving voor internetgebruik en de handhaving daarvan. „Maar wetgeving loopt altijd achter de feiten aan”, zegt Meindersma. „Het recht kan niet vooraf weten hoe ontwikkelingen lopen. Wel wordt een nieuwe wet of Europese richtlijn zo techniekneutraal mogelijk geschreven, rekening houdend met veranderingen in de toekomst.”

De meest recente Europese digitale richtlijn is de auteursrechtrichtlijn. Wat houdt deze richtlijn precies in?

„Internet gaat over landgrenzen heen. De Europese Unie wil dat goed geregeld hebben zodat die grenzen geen hinder geven. Stel dat je in België bepaalde content niet mag zien, maar in Nederland wel, dan is dat niet goed geregeld. De richtlijn zorgt ervoor dat er meer overeenstemming tussen de EU-landen is.

De inhoud van de richtlijn richt zich onder meer op de auteurs en het recht op vergoeding voor hun werk. Het is vooral gericht op grotere kanalen, zoals Facebook en YouTube. Waar voorheen de gebruikers aansprakelijk waren voor het materiaal dat online kwam, worden nu die kanalen verantwoordelijk gehouden voor de inhoud en mogelijke auteursrechtschendingen.

Daarnaast is er ook een soort mini-auteursrecht voor nieuwsuitgevers, zoals kranten, gekomen. Zij krijgen nu ook een eigen auteursrecht, voor de duur van twee jaar. Een link naar een artikel mag wel worden gedeeld, maar mag niet met veel woorden worden aangeduid. Bij overtreding krijgen straks niet alleen auteurs, maar ook uitgevers een schadevergoeding.

Wat de Europese Unie nu probeert, is het reguleren en eerlijker maken van het internet. Maar iedereen heeft een ander idee over wat eerlijk is. Voor de makers is het eerlijk wanneer hun werk wordt beschermd. Voor anderen is het eerlijk als ze zoveel en zo vrij mogelijk alles op het internet kunnen gebruiken.”

Wat vindt u van de richtlijn?

„Deze beperkt de vrijheid van meningsuiting op geen enkele manier. Zeker in de laatste maanden van de onderhandelingen zijn er veel passages aangepast. Het plaatsen van memes –bewerkte foto’s–, parodieën en citaten, waar mensen van dachten dat het verboden zou worden, is straks gewoon nog toegestaan. Sterker nog, het internet zal er in het algemeen vrijer door worden.”

Het internet vrijer worden? Leg dat eens uit.

„In Nederland is bijvoorbeeld wettelijk vastgelegd onder welke condities memes mogen worden geplaatst. Daardoor is het online plaatsen van memes ook door de wet beschermd. In verschillende andere EU-lidstaten waren deze vrijheden minder goed geregeld en zijn memes en parodieën bijvoorbeeld verboden.

Door deze EU-richtlijn wordt op Europees niveau een uniform beleid in auteursrechten gevoerd en zijn alle lidstaten verplicht de wetgeving op dit gebied aan te passen. Zodoende wordt het in bepaalde landen over twee jaar juist wel mogelijk om memes en parodieën te plaatsen, waar dat voorheen niet mocht. Dus het internet wordt in het algemeen vrijer.”

Wat betekent de richtlijn voor de gewone burger?

„De gewone burger zal er niets van merken. Nu moet de gebruiker ervoor betalen als onwettige inhoud wordt geplaatst, maar straks moeten grote platforms dat gaan doen. Voor de particulier zal er over twee jaar dus meer vrijheid komen. Ze hoeven er minder op te letten wat ze plaatsen. Het wordt voor hen makkelijker om materiaal online te zetten, zonder daarvoor verantwoordelijk te zijn.

De kanalen zullen dan officieel aansprakelijk worden voor de inhoud. Maar wanneer particulieren zelf een website hebben, dan zijn ze natuurlijk wel verantwoordelijk voor het materiaal dat ze daarop plaatsen.”

In hoeverre leidt die verandering tot het roekeloos uploaden van materiaal?

„Ik verwacht niet dat mensen straks met opzet verkeerde content online zetten. Veel mensen weten niet dat ze dan niet meer zelf aansprakelijk zijn. Mensen die dat wel weten, bijvoorbeeld YouTubers die video’s plaatsen en daar onrechtmatig muziek van anderen voor gebruiken, plaatsten dit ook nu terwijl ze nog wel zelf aansprakelijk zijn.”

Critici noemen de richtlijn een vorm van internetcensuur. Hoe ziet u dit?

„Veel mensen weten niet wat de richtlijn echt betekent. Zeker in de laatste maanden van de onderhandelingen zijn er erg veel fragmenten veranderd. Er staan online nog steeds oude artikelen over de richtlijn en mensen weten niet dat er ondertussen al nieuwe ontwikkelingen zijn. Ze hebben verkeerde informatie.

Degenen die de richtlijn typeren als censuur, richten zich op oudere versies van de richtlijn. In eerste instantie moesten de socialemediakanalen alles filteren en van alles tegenhouden om boetes te ontlopen. Maar dit is aangepast; er is nu geen filter vooraf. Het is de afspraak dat de kanalen alles zo goed mogelijk vooraf regelen. Als het dan wel mis gaat en er een schending van auteursrechten plaatsvindt, start een klachtenprocedure. De platformen zijn dus pas een paar stappen later aansprakelijk.”

Ook werd er eerst niet goed onderscheid gemaakt tussen verschillende platformen. Zo werden in de eerste plannen alle kanalen, ook kleine forums, aansprakelijk en moesten een zogeheten uploadfilter installeren. De klacht was dat kleine platformen dat niet konden betalen. Er is nu een onderscheid gemaakt tussen verschillende kanalen: minder winst betekent in dit geval ook minder verplichtingen.

Bovendien staat in de richtlijn dat censuur niet is toegestaan. Alle content die rechtmatig is, moet worden toegestaan.”

Wat zijn de nadelen van de richtlijn?

„Ik zie geen nadelen. De laatste versie zit best goed in elkaar. Voor de gebruiker is er geen nadeel. Voor de platformen zijn de gradaties redelijk en die hadden toch al een vorm van aansprakelijkheid. Het valt heel erg mee.”

Hoe verhoudt de richtlijn zich met Nederlandse auteursrechten?

„De zogeheten ”link tax” en ”uploadfilter” zijn echt nieuw; die hadden we nog niet in Nederland. Deze twee hebben voor de gewone auteurs en gebruikers geen gevolgen. Voor grotere bedrijven worden door deze twee maatregelingen de regels online wel wat aangescherpt.”

De ontwikkelingen van digitale technologieën gaan snel. Hoe snel is zo’n richtlijn weer achterhaald?

„Het up-to-date houden van wetgeving op het gebied van digitale technologie is niet alleen een zaak van de Europese Unie. Elke EU-lidstaat kan ook zelf veel regelen, zonder dat daar al een Europese richtlijn voor is. Neem bijvoorbeeld de auteurscontractenrecht dat in Nederland in 2015 werd ingevoerd. Of de panoramavrijheid die in Nederland al in 2004 van kracht ging, maar België pas in 2016.

Ook als op Europees niveau het beleid nog niet verandert, kan een land de nationale wetgeving wel moderniseren. Een richtlijn zal dat niet tegenhouden. Maar elke Europese wet wordt zo techniekneutraal mogelijk geschreven, waardoor deze in de toekomst minder snel irrelevant wordt.”

U bent naast jurist ook blogger, vlogger en fotograaf. Wat is uw ervaring met schending van uw auteursrecht?

„Het komt zeker voor dat andere juristen mijn blogs of vlogs overnemen. Het is tegenwoordig zo makkelijk om iets te kopiëren. Als ik erachter kom dat iemand mijn materiaal onrechtmatig heeft gekopieerd, dan vraag ik de persoon het zo snel mogelijk te verwijderen. Een schadevergoeding vraag ik niet, als de gekopieerde inhoud maar weg is.”

Tips van juriste Meindersma

Waar moeten we op letten als we online gaan? De jurist voor sociale media, Charlotte Meindersma, geeft tips aan niet-juristen met richtlijnen. Wat moeten we juist niet doen? Waar liggen de grenzen? Jurist Meindersma weet raad en geeft een aantal adviezen:

n Laat je online vooral inspireren, maar kopieer niet. Met alles wat je zelf creëert en uploadt, zit je veilig.

n De deelknop gebruiken mag wel, maar downloaden en opnieuw uploaden mag niet.

n Een grapje moet kunnen. Als je een parodie maakt, wees er dan zeker van dat het ook echt grappig is en het duidelijk is dat het ook daadwerkelijk om een parodie gaat.

n Wees niet te bang online. Blijf gewoon doen wat je altijd al deed, als je maar wel weet dat het rechtsgeldig is.

Naast deze tips voor particuliere gebruikers, vindt Meindersma dat ook in de samenleving beter moet worden omgegaan met rechten online. „Gebruikers moeten beter worden ingelicht over hoe het auteursrecht in elkaar steekt. Het zou een onderdeel moeten worden van het onderwijs, omdat internet een groot onderdeel van ons leven is geworden. Dat was twintig jaar geleden nog heel anders. Het internet lijkt soms wel regelvrij, maar dat is het zeker niet.”

Richtlijn in werking

Erg interessant zo’n nieuwe Europese richtlijn, maar hoe werkt die in de praktijk? Zal er streng worden toegezien op naleving van de richtlijn? Hoe moeten we denken over boetes als gevolg van schendingen?

In één van de vele blogs van Charlotte Meindersma valt te lezen dat er in Nederland geen boete wordt betaald, maar een schadevergoeding. Dat het niet om kleine bedragen gaat, is snel duidelijk wanneer je naar casussen van auteursrechtschendingen kijkt.

Zo treft streamingsdienst Spotify eind 2018 een schikking met Wixen Music Publishing, een uitgever van verschillende Amerikaanse artiesten. Het uitgeversbedrijf beweerde dat Spotify de auteursrechten van de artiesten had geschonden. De schikking zou volgens bronnen om een bedrag gaan die rond, maar onder de eis van 1,3 miljard euro lag.

Het zijn vooral de grotere bedrijven, niet de kleinere ondernemingen, die verwikkeld raken in een miljoenenstrijd. Voor kleinere bedrijven of zelfstandig ondernemers is het kostbaar om naar de rechter te gaan en schendingen van auteursrechten tegen te gaan, stelt Meindersma. „De schadevergoeding is meestal laag en de kosten zijn vaak veel hoger. Financieel is het altijd een verlies. Dat is naar mijn mening heel slecht geregeld in het recht.”

Een van de redenen waarom het kostbaar is om schendingen van auteursrechten tegen te gaan, is omdat de auteur vanwege het zogenoemde ”liquidatietarief” minder van de proceskosten krijgt vergoed dan de daadwerkelijke kosten.