Nederland lijkt tevreden, optimistisch, gezond. Alle berichten over onvrede en populisme ten spijt is dat het beeld dat naar voren komt uit het rapport ”De sociale staat van Nederland 2017” dat het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) dinsdagochtend presenteerde.

Al is dr. R. V. Bijl, adjunct-directeur van het SCP en medeauteur van het rapport, voortdurend met dergelijke trends bezig, toch verrasten sommige uitkomsten van het onderzoek ook hem. „Neem de toestroom van migranten. Sommige politici en media doen alsof het einde der tijden zo ongeveer nabij is. Als je de burgers zelf ondervraagt, krijg je een heel ander beeld. Zij zien niet alleen overlast van Marokkaanse jongeren, maar zien ook de erbarmelijke omstandigheden waaronder vluchtelingen in bootjes de Middellandse Zee oversteken.”

Cynisme, populisme, het zijn geen overheersende trends in de Nederlandse samenleving, stelt de socioloog. „We schatten het beeld dat uit sociale media naar voren komt, vaak verkeerd in. Sociale media brengen zelden opbeurend nieuws. We ervaren dat zelf ook: als het SCP een rapport uitbrengt, krijgen we direct cynische tweets over ons heen. Er zit geen rem meer op. Vroeger moest je met een ingezonden brief nog naar de brievenbus, nu zet je je mening binnen een paar seconden op de sociale media. Die halen het slechtste in de mens naar boven.”

Mensen die blij en tevreden zijn, hebben minder behoefte zich daar te laten horen, zegt de SCP-onderzoeker. „En die gevoelens worden vooral bepaald door je eigen kleine wereld. Als het met je familie en je directe omgeving goed gaat, gaat het met jezelf vaak ook goed. We zijn echt niet van die wereldburgers; het gaat vooral om ons eigen netwerkje.”

Intussen blijft Nederland wel „een zorgelijk landje”, zegt Bijl. „Niet omdat het feitelijk slecht gaat, maar omdat we vrezen dat het minder zal worden. We hebben een heel goede gezondheidszorg, maar zullen onze kinderen daar ook van profiteren? Hebben we over tien jaar nog hetzelfde welbevinden, hetzelfde welzijn?”

De gevoelens zijn ook niet overal hetzelfde. Hogeropgeleiden en gezonde mensen zijn er meer op vooruitgegaan dan laagopgeleiden en zieken. Ook de verschillen in leefsituatie tussen werkenden en niet werkenden en tussen mensen met hoge en lage inkomens werden groter. „De scheidslijn wordt scherper; opleidingsniveau steeds bepalender”, zegt Bijl. „Juist de groep die zich minderbedeeld voelt, staat open voor cynisme, voor populisme. De groep die het idee heeft niet de regie over het eigen leven te hebben, heeft ook het gevoel niet gehoord te worden.”

„Hoopgevend” vindt de socioloog het dat de Nederlander het democratisch systeem blijft omarmen. „Het is mensenwerk, dus op politici wordt veel gescholden. Maar het politieke stelsel zelf staat niet ter discussie.”