Dagelijks razen er zo’n 20.000 auto’s over de 32 kilometer lange Afsluitdijk. Wij Nederlanders zijn gewend aan de dijk, maar in het buitenland vinden ze het ook na 85 jaar nog een bijzonder fenomeen, een dijk midden in de zee. Dat blijkt wel uit de buitenlandse media die vorige week donderdag op de lancering van Icoon Afsluitdijk afkwamen. In een voor deze gelegenheid gebouwd paviljoen op de dijk bij Den Oever zitten ruim dertig journalisten uit Engeland, Polen, China en andere landen.

De waterkering die het IJsselmeer van de Waddenzee afsluit, werd in 1932 opgeleverd. In vijf jaar legden Friese en Hollandse arbeiders de dijk steen voor steen neer. Cornelis Lely, geestelijk vader van de Afsluitdijk, tekende in 1891 al het eerste ontwerp. Toen hij in 1913 voor de derde keer minister van Waterstaat werd, in het kabinet-Van der Linden, werd de inpoldering van de Zuiderzee in het regeerakkoord opgenomen. Uiteindelijk begon de bouw van de dijk pas in 1927.

Blijven innoveren

Na 85 jaar is de dijk rijp voor een opknapbeurt, maar eerst wil Rijkswaterstaat nog eens pronken met het Nederlandse icoon. Daarom werd de Rotterdamse ontwerper en innovator Daan Roosegaarde 3,5 jaar geleden door toenmalig minister Schultz van Infrastructuur en Milieu gevraagd de Afsluitdijk als zodanig op de kaart te zetten.

„Ik voelde me vereerd”, zegt Roosegaarde terwijl hij plaatsneemt op een barkruk in het paviljoen. „Ik heb er met het team van Studio Roosegaarde een paar dagen over moeten nadenken. Uiteindelijk hebben we volmondig ja gezegd.”

„Ik heb geprobeerd met lichtgevende elementen de schoonheid van de dijk te versterken”, vertelt de 38-jarige ontwerper verder. „De Afsluitdijk staat symbool voor Hollands lef en innovatie. Het is ongelooflijk wat Cornelis Lely honderd jaar geleden heeft ontworpen, maar het is onze taak om door te blijven innoveren. Met nieuwe technieken moeten we de dijk voorbereiden op de toekomst. Met Icoon Afsluitdijk heb ik geprobeerd daar een begin mee te maken.”

Vlinders

Een van de elementen is Lichtpoort: een nieuwe futuristische entree voor de Afsluitdijk. De Stevinsluizen bij Den Oever en de Lorentzsluizen aan de oostkant van de dijk zijn voorzien van speciaal ontwikkelde retroreflecterende prisma’s. Daardoor lichten de sluisgebouwen op als er een auto langsrijdt.

„Ik wilde iets wat er al was benadrukken. De sluisgebouwen zijn monumentaal; daar moest ik wat mee”, legt Roosegaarde uit. „We hebben ons laten inspireren door de onderkant van de vleugels van vlinders. Die zijn retroreflecterend. Dat betekent dat ze licht in exact dezelfde richting terugkaatsen als waar het vandaan komt. Dat gebeurt dus ook bij de sluisgebouwen als de koplampen van auto’s erop schijnen.”

Wubbo Ockels

Na de sluizen bij Den Oever zien bestuurders aan de noordkant al snel het tweede onderdeel van Icoon Afsluitdijk: Windvogel. Deze energieopwekkende vliegers zijn oorspronkelijk een idee van Wubbo Ockels. De Nederlandse astronaut wilde een reeks vliegers bij de Waddenzee neerzetten. Door zijn overlijden in 2014 kon hij die droom zelf niet verwezenlijken. Nu heeft Roosegaarde dat voor hem gedaan, samen met een team van studenten van de TU Delft.

„De vliegerlijnen zijn bevestigd aan een soort dynamo. Door de wind trekt de vlieger aan de lijn waardoor die in werking wordt gesteld en stroom opwekt”, legt Roosegaarde uit. De vliegers leveren in potentie een vermogen van 100 kilowatt, genoeg om maximaal 200 huishoudens van stroom te voorzien.

Voor de vliegerlijnen ontwikkelde de Rotterdamse ontwerper speciale glasvezels die groen licht uitstralen. Hierdoor zijn de lijnen in het donker goed te zien.

Energieneutraal

Windvogel levert energie op, Lichtpoort bespaart veel energie. „In 2030 moeten Nederlandse snelwegen energieneutraal zijn. Icoon Afsluitdijk inspireert Rijkswaterstaat om het wegennet groener te maken”, aldus Roeland Hillen, directeur van Rijkswaterstaat.

Icoon Afsluitdijk loopt al ruim een jaar. In 2016 begon het project met Waterlicht: een mysterieuze lichtshow die herinnert aan de rol die de dijk speelt bij de bescherming tegen overstromingen. Waterlicht bestaat uit golvende lijnen van licht boven het publiek, gemaakt met de nieuwste ledtechnologie, software en lenzen. „Het is een soort noorderlicht waarmee je kunt zien hoe hoog het water zou staan als we de Afsluitdijk niet zouden hebben”, vertelt Roosegaarde. Met Waterlicht reisde hij naar verschillende plaatsen in Nederland die beneden NAP liggen. „We hebben dat bijvoorbeeld op het Museumplein in Amsterdam geprojecteerd. Nederlanders vonden het fascinerend en sprookjesachtig. Buitenlanders voelden zich angstig en ongemakkelijk. Ze beseften dat ze bij een dijkdoorbraak onder water zouden staan.”

Het vierde element van het project heet Glowing Nature. In een kazemat, een bunker met schietgaten uit de Tweede Wereldoorlog, bij Kornwerderzand ligt op de vloer een laag water met algen die licht geven zodra ze in beweging worden gebracht. Doordat het in de kazemat aardedonker is, zorgen de lichtgevende algen voor een spectaculair effect.

Strijd met het water

Icoon Afsluitdijk laat zien wat Rijkswaterstaat met ons belastinggeld doet. „Nederlanders betalen veel voor de strijd tegen het water, dus ook voor de renovatie van de Afsluitdijk. Het is daarom de plicht van Rijkswaterstaat om te laten zien wat de noodzaak en meerwaarde van die dijk is”, vindt Rijkswaterstaatdirecteur Hillen.

De verbinding tussen Friesland en Noord-Holland beschermt Nederland niet alleen tegen het water. „Dankzij de dijk hebben we bijvoorbeeld ook genoeg drinkwater, is er voldoende zoet water voor de landbouw en zijn er om de polders geen heel hoge dijken nodig”, somt Hillen enkele voordelen van de Afsluitdijk op.

Volgens hem is het Roosegaarde goed gelukt om de Afsluitdijk internationaal op de kaart te zetten. „Door Icoon Afsluitdijk komen twee belangrijke Nederlandse exportproducten bij elkaar: watermanagement en ontwerp. Roosegaarde heeft ook aangetoond dat design functioneel kan zijn.”

Windvogel en Glowing Nature zijn tot 21 januari volgend jaar te zien. Bezoekers kunnen op icoonafsluitdijk.nl een podcast downloaden die ze als gids kunnen gebruiken. Het element Lichtpoort is blijvend.

Renovatie Afsluitdijk (2018-2022)

De Afsluitdijk wordt vanaf volgend jaar versterkt en vernieuwd. Rijkswaterstaat zorgt voor de versterking, de provincies Friesland en Noord-Holland, en de gemeenten Hollands Kroon, Súdwest-Fryslân en Harlingen dragen bij aan de vernieuwing.

De dijk moet versterkt worden om Nederland tegen een ”superstorm” te beschermen. „Zo’n storm komt in theorie eens in de 10.000 jaar voor. Volgens de nieuwe norm voor waterveiligheid moeten dijken zo’n storm aankunnen”, legt Roeland Hillen, directeur van het programma hoogwaterbescherming van Rijkswaterstaat, uit.

Nu er toch aan de dijk wordt gewerkt, slaan natuurorganisaties hun slag. Onder andere de Waddenvereniging en Sportvisserij Nederland pleitten bijvoorbeeld voor een vismigratierivier. Met succes: de 1000 meter lange rivier die het voor trekvissen mogelijk maakt om van het zoete IJsselmeer naar de zoute Waddenzee of andersom te zwemmen, komt bij de Lorentzsluizen bij Kornwerderzand te liggen.

Om de dieren in het IJsselmeer en de Waddenzee niet te veel te storen, zijn er voor de werkzaamheden aan de dijk eisen gesteld aan het geluidsniveau. Ook zal er niet het hele jaar door op alle locaties worden gewerkt, zodat bijvoorbeeld de zeehonden altijd een zandbank kunnen vinden waar ze ongestoord kunnen liggen.