De hoogwatergeul staat ingetekend ten noorden van de dorpen Varik en Heesselt, tussen Ophemert en Opijnen, en snijdt daar een grote bocht in de Waal af, waardoor het water sneller kan worden afgevoerd. Als de plannen doorgaan, wordt de hoogwatergeul een paar kilometer lang en tussen de 300 en de 500 meter breed. „Het gaat om een gebied van 200 tot 300 hectare”, schat wethouder Kool van de gemeente Neerijnen.” Het plan is voortgekomen uit het project Ruimte voor de Rivier, de aanleg van de omstreden geul zou het water in de Waal met 40 tot 45 centimeter verlagen.

De dorpen Varik en Heesselt –waar zo’n 1400 mensen wonen– zouden na de komst van de geul met het ‘vasteland’ verbonden worden door twee bruggen. „Het was de bedoeling om een mooie, groene strook te realiseren, waar ook recreatie mogelijk zou zijn”, aldus Kool. Door de aanleg van de geul zou het hele gebied opnieuw ontwikkeld kunnen worden tot een waterrijk natuurgebied met graslanden, plassen en rietmoerassen waar zelfs de bouw van vakantiewoningen mogelijk zou zijn. „Het plan is nog niet uitgewerkt. Er worden ook veel initiatieven verwacht van private investeerders”, benadrukt Kool.

De wethouder gebruikt bij de uitleg van de plannen vaak het woordje ”zou”, want er is veel weerstand tegen het project en de gemeenteraad van Neerijnen heeft zich onlangs unaniem uitgesproken tegen de aanleg van de hoogwatergeul. „En uiteraard conformeer ik me aan de uitspraak van de raad.” Kool heeft begrip voor de tegenstanders. „Door de nevengeul wordt het complete gebied op zijn kop gezet. Veel inwoners zien dat niet zitten. Die vinden het goed zoals het is. Bovendien lopen de emoties rond de veiligheid hoog op.”

Eiland

Volgens de berekeningen zou de geul bij extreem hoogwater eens in de tien of vijftien jaar vollopen. Varik en Heesselt zouden dan ingesloten worden door het water en op een eiland komen te liggen. Het water in de nevengeul zou zo snel omhoogkomen dat evacuatie van de inwoners een probleem zou worden. In publicaties werd bovendien gewezen op de kans op dijkdoorbraken: dat horrorscenario zou tot dodelijke slachtoffers kunnen leiden. Kool maant tot kalmte: „De dijken rond Varik en Heesselt zouden bij de aanleg van de geul extra hoog worden. Daardoor wordt de dorpspolder waarschijnlijk nog veiliger dan het gebied eromheen.”

De wethouder wijst wel op de mogelijkheid dat de Tielerwaard onder water komt te staan en Varik en Heesselt niet. „Dan ontstaat de situatie dat 1400 mensen droog zitten, maar door het water volledig geïsoleerd raken en niet beschikken over elektriciteit, water en andere voorzieningen. Maar hoogwater zie je aankomen. Dagen van tevoren. In dat geval gaan we niet zitten afwachten, maar wordt het gebied tijdig ontruimd.”

Waalzinnig

De vereniging Waalzinnig is faliekant tegen de aanleg van de geul. „Die kost heel veel geld en de veiligheid wordt er niet beter op. Straks zitten we hier in een kommetje omringd door water. Bij een dijkdoorbraak kunnen we geen kant op. Evacuatie lukt dan niet meer”, zei voorzitter Frank Millenaar onlangs op Radio 1. Millenaar is niet onder de indruk van de belofte dat er bij dreigend hoogwater tijdig maatregelen worden getroffen. „Wij zijn vooral bang voor ”piping”. In dat geval lekt het water door de dijk, waardoor verzakkingen en dijkdoorbraken ontstaan. Dit is een speeltje van de provincie waar de inwoners niets mee opschieten.”

Ernest Cartigny, voorlichter van Waalzinnig, noemt andere nadelen van de nevengeul. „Huizen worden platgegooid, veel fruittelers moeten hun bedrijf opdoeken. De nieuwe dorpspolder wordt een badkuip die veel te nat is voor fruitbomen. Daarnaast levert de nevengeul praktische problemen op. Straks zijn er maar twee in plaats van vier toegangswegen naar de dorpen. Kinderen die naar school fietsen, moeten een eind omrijden en de aanrijtijden van de hulpdiensten worden er ook niet beter op.”

Kosten

Bovendien wijst Waalzinnig op de kosten van het plan, die op zo’n 440 miljoen euro zijn becijferd. „Versterking van de dijken en afgravingen van de uiterwaarden pakken bijna 200 miljoen goedkoper uit”, aldus Cartigny, die constateert dat de vereniging Waalzinnig van steeds meer deskundigen steun krijgt in haar strijd tegen de geul.

Donderdag komt de stuurgroep die de minister moet adviseren bijeen. De gemeente Neerijnen is mordicus tegen de geul, het waterschap is evenmin voorstander, Tiel –stroomopwaarts gelegen– is voor, net als de provincie Gelderland en Rijkswaterstaat. „Een verdeeld advies is onvermijdelijk”, voorspelt Kool. In mei neemt minister Van Nieuwenhuizen een voorkeursbeslissing, het laatste woord is daarna aan de Tweede Kamer.

Onzekerheid

Veel inwoners moeten weinig hebben van de aanleg van de nevengeul. Tijdens een rondje door Varik zijn er nauwelijks positieve reacties te horen. „Ze halen hier de hele boel overhoop en we worden er niks wijzer van”, zegt een oudere Variker. Zijn metgezel is minder negatief. „Het zijn toch geen domme jongens? Ze weten heus wel wat ze doen.” Maar de Variker is daar niet al te zeker van: „Als die geul er komt en we krijgen hoogwater, dan zitten we als ratten in de val.”

Bij het dorpshuis Toevershof staat een groepje vrouwen te praten. Ze hebben aan een paar woorden genoeg. „De nevengeul, praat me er niet van. In de hele omgeving is dat het gesprek van de dag. Het is goed dat er snel een besluit wordt genomen. Mensen zijn de onzekerheid zat.”

Uitdaging

Hans Brouwer, manager van Rijkswaterstaat en woordvoerder van de stuurgroep, vindt dat er iets moet gebeuren om de veiligheid in het gebied ook in de toekomst te waarborgen. „Dat zorgt voor pijn, maar het biedt ook kansen.” In een uitzending van Radio 1 verwees Brouwer onlangs naar een soortgelijk project in Lent waar ook veel weerstand tegen bestond. „Nu komen pers en publiek er massaal naar kijken en zijn we er trots op. Het is onze ambitie dat die trots ook in Varik/Heesselt ontstaat. Ik hoop dat inwoners over een aantal jaren zeggen: Ooit waren we tegen, nu zijn we er blij mee.”