Het leek zo mooi, vorige maand. Na drieënhalf jaar soebatten was er zicht op een doorbraak in de stikstofcrisis. Bemiddelaar Johan Remkes presenteerde zijn rapport aan het kabinet. Dat nam zijn adviezen over en beloofde snelle actie.

Oké, er was nog wat politiek gesteggel: moet de stikstofuitstoot door de landbouw nu echt al in 2030 gehalveerd zijn? Landbouwminister Piet Adema leek die termijn te willen oprekken. Maar de coalitie sloot de gelederen en schaarde zich achter ‘Remkes’: 2030 blijft het doel, maar in 2025 en 2028 kijken we of de vaart erin zit.

Nu, een paar weken later, gaan Overijsselse boeren weer met hun trekkers de weg op. Woedend zijn ze over de aanpak door de provincie van een paar van hun collega’s. Het gaat om PAS-melders: boeren die buiten hun schuld niet over een actuele natuurvergunning beschikken. Zij zijn het slachtoffer van de fouten die de overheid met het oude stikstofbeleid, het Programma Aanpak Stikstof (PAS), heeft gemaakt.

Overijssel heeft –als eerste provincie– drie boeren een dwangbevel opgelegd. Zij moeten hun veestapel fors inkrimpen, op straffe van zware boetes. De kans lijkt groot dat er meer volgen, want milieuorganisaties hebben het vizier op vijftig Overijsselse PAS-melders gericht. En dat is nog maar een eerste groep.

Via de rechter dwingt onder meer Mobilisation for the Environment (MOB) van milieuactivist Johan Vollenbroek de provincie tot handhaving. Overijssel probeert daar onderuit te komen. Bij sommige PAS-melders is al geen sprake meer van een probleem, andere kunnen met een relatief kleine aanpassing van hun bedrijf aan de regels voldoen. Maar in enkele schrijnende gevallen lijkt er geen oplossing te zijn. Tot verdriet van de provinciale bestuurders, die zich klem gezet voelen, én van minister voor stikstof Christianne van der Wal, die deze week een gedupeerde Overijsselse boer bezocht om zijn verhaal aan te horen.

In andere provincies lopen soortgelijke procedures. In het hele land wachten naar schatting 2500 PAS-melders op een natuurvergunning. MOB beschikt dankzij een succesvolle Woo-procedure over hun adressen.

Terwijl in de Haagse arena alles om vermindering van de stikstofuitstoot leek te draaien, legt Remkes juist nadruk op de morele verplichting van de overheid om de PAS-melders snel te legaliseren. Het kabinet heeft die procedure opgestart. Begin 2025 moeten alle PAS-melders een vergunning hebben.

Maar nu blijkt dat de praktijk hard is, heel hard. De provincies, die de vergunningen moeten verlenen, hebben daarvoor stikstofruimte nodig. En die is er nog niet. Remkes stelt voor dat het Rijk binnen een jaar 500 tot 600 zogeheten piekbelasters uitkoopt: boerderijen en andere bedrijven die veel stikstofneerslag op kwetsbare natuur veroorzaken. Hun stikstofruimte moet dan met voorrang benut worden voor de PAS-melders.

Echter, er zijn meer kapers op de kust. Grootste kaper lijkt het Rijk zelf: dat heeft acht Gelderse en Utrechtse boeren uitgekocht, niet om PAS-melders te legaliseren maar om de A27 te kunnen verbreden. Ook Schiphol, dat zijn vergunning niet op orde heeft, ligt op de loer. Eveneens met steun van de overheid, zo lijkt het: het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat is op zoek naar een ambtenaar die de luchthaven aan een natuurvergunning moet helpen.

Het gevecht om stikstof is losgebarsten. De landbouw lijkt de enige sector waar wat te halen valt. Tot frustratie van de boeren, die ”hun” stikstof voor zichzelf claimen.