De Raad van State haalde woensdag een streep door de zogeheten bouwvrijstelling. Het Haagse geitenpaadje blijkt juridisch onhoudbaar. Vier vragen en antwoorden over deze uitspraak.
Komt deze beslissing onverwacht?
Nee, juristen waarschuwen al langer dat de bouwvrijstelling, die op 1 juli 2021 in werking trad, niet houdbaar is. Bouwers moesten als gevolg daarvan alleen nog een vergunning aanvragen voor de stikstof die vrijkomt als een bouwwerk in gebruik is genomen. De stikstof die tijdens de bouw vrijkomt, mocht buiten beschouwing gelaten worden, omdat die van tijdelijke aard is, zo redeneerde het kabinet. Alleen de permanente stikstofneerslag na ingebruikname telde mee, zoals de uitstoot van een nieuwe fabriek of van koeien in een stal.
Juristen en onder meer het Planbureau voor de Leefomgeving waren van meet af aan kritisch op de vrijstelling. Europese natuurwetgeving zou deze oplossing niet toestaan. De Raad van State bevestigde woensdag dat de bouwvrijstelling niet voldoet aan het Europese natuurbeschermingsrecht. Het college oordeelde dat de stikstof die bij de bouw van projecten vrijkomt niet buiten beschouwing kan worden gelaten. Daarmee is opnieuw een belangrijke pijler van het stikstofbeleid van de overheid onderuitgehaald.
Wat zegt deze uitspraak over de overheid?
De regering gaat hiermee opnieuw juridisch onderuit –en niet voor de eerste keer tegenover de milieubeweging. De Raad van State deed haar uitspraak woensdag in een zaak die aangespannen werd door Mobilisation for the Environment (MOB).
In 2019 stelde de Raad van State het Programma Aanpak Stikstof (PAS) buiten werking in een eveneens door MOB aangezwengelde rechtszaak. Afgelopen september zette de hoogste bestuursrechter een streep door twee typen emissiearme stallen. Ook toen stelde de Raad van State MOB in het gelijk. Rechters blijken keer op keer geen genoegen te nemen met de overheidsaanpak van het stikstofvraagstuk.
De uitspraak van woensdag zorgt onvermijdelijk voor vertraging van bouwwerkzaamheden omdat niet vergunde projecten opnieuw een natuurvergunning moeten aanvragen. Dat kan niet de bedoeling van de overheid zijn geweest.
Ligt de bouw stil door het wegvallen van de vrijstelling?
Van een algehele bouwstop is geen sprake. Bouwprojecten waarvoor al een natuurvergunning is afgegeven, kunnen doorgaan. Zij worden dus niet door deze uitspraak geraakt.
Voor alle lopende procedures moet opnieuw de stikstofuitstoot worden berekend. Brancheorganisatie Bouwend Nederland verwacht dat 30 tot 50 procent van de plannen als gevolg daarvan herbeoordeeld moet worden.
Ook voor toekomstige projecten moet eerst worden berekend óf er stikstofschade is en zo ja, hoeveel. Experts die deze berekeningen kunnen maken zijn schaars. Volgens Bouwend Nederland kan het daarom zomaar zes tot negen maanden vertraging opleveren voor veel lopende projecten.
Door de uitspraak van de Raad van State komt voor bouwplannen in de buurt van kwetsbare natuur een stuk minder ruimte. Wel kan de stikstofuitstoot gecompenseerd worden als die neerslag eerst ergens anders is weggehaald. Daarnaast kunnen overheden voor projecten van groot openbaar belang toestemming geven als daarvoor geen alternatieven zijn en de natuurschade gecompenseerd wordt.
Meerdere bouwers anticipeerden al op de afschaffing van de bouwvrijstelling door hun stikstofuitstoot zoveel mogelijk te beperken.
Wie zijn de verliezers van deze uitspraak?
Voor met name projectontwikkelaars en bouwbedrijven zijn de druiven zuur. De uitspraak is echter ook niet bevorderlijk voor de energietransitie. Daarvoor waarschuwde klimaatminister Rob Jetten afgelopen mei al. De vrijstelling gold namelijk ook voor de plaatsing van windmolens en zonneparken, die in hun gebruiksfase vrijwel geen stikstof uitstoten. Zo viel de aanleg van windparken bij IJmuiden onder de bouwvrijstelling. Deze projecten zullen door de uitspraak van de Raad van State vrijwel zeker vertraging oplopen.
ChristenUnie-kamerlid Pieter Grinwis waarschuwt op Twitter voor een ‘boerderijenjacht’. Een gevolg van de uitspraak van de Raad van State is volgens hem dat overheden en projectontwikkelaars op zoek gaan naar stikstofruimte voor hun bouwprojecten en op die manier boeren in het nauw kunnen drijven.
De uitspraak is ook geen goed nieuws voor mensen die op huizenjacht zijn. Hun droomhuis kan weleens wat langer op zich laten wachten.
