Niet alleen door de lengte van haar regeerperiode was koningin Elizabeth II een baken van stabiliteit in het Verenigd Koninkrijk, maar ook door de wijze waarop ze haar ambt uitoefende: waardig, beheerst en zonder schandalen. Haar overlijden markeert het einde van een tijdperk.
Elizabeth Alexandra Mary werd 96 jaar. Na een huwelijk van meer dan 73 jaar was ze sinds 9 april 2021 weduwe, nadat prins Philip op 99-jarige leeftijd overleed. Donderdagmiddag kwam ook voor haar het einde.
Dinsdag was ze nog aan het werk: ze aanvaardde het ontslag van premier Boris Johnson en ontving diens opvolgster, Liz Truss. Donderdag kwam het bericht dat prins Charles bij haar was en dat andere familieleden onderweg waren, omdat artsen zich zorgen maakten om haar gezondheid. Zoals elke zomer verbleef ze in het Schotse Balmoral Castle.
Rumoer
Truss is de vijftiende minister-president die Elizabeth tijdens haar lange regeerperiode meemaakte (een van hen, Harold Wilson, tweemaal). Elizabeth ontmoette ook dertien Amerikaanse presidenten; de huidige president Biden vorig jaar juni als laatste. De cijfers geven iets weer van de stabiliteit die een monarchie biedt. Al doen affaires binnen koninklijke families daar weer afbreuk aan, en daar heeft Elizabeth genoeg van meegemaakt. Drie van haar vier kinderen gingen door een echtscheiding heen, en dat ging soms met veel tumult gepaard. De afgelopen jaren raakte zoon Andrew in opspraak door beschuldigingen van seksueel misbruik. Kleinzoon Harry nam afstand van zijn prinselijke taken en vertrok met vrouw en kind naar Amerika.
Bericht in Afrika
Elizabeth II was al jaren het oudste staatshoofd ter wereld, en ook het langst regerende. Ze was meer dan 70 jaar koningin. Ze was sinds 20 december 2007 de oudste regerende monarch die Engeland ooit had. Sinds september 2015 was ze ook de langst regerende monarch uit de Britse geschiedenis; toen overtrof ze de 63 jaar en 7 maanden (23.226 dagen) van de negentiende-eeuwse koningin Victoria.
Toen Elizabeth op 6 februari 1952 de troon besteeg, verbleef ze in Kenia. Daar ontving ze het bericht dat haar vader, koning George VI, was overleden. De 56-jarige koning, een kettingroker, leed aan longkanker, maar stierf in zijn slaap door een hartaanval. En daarmee was Elizabeth direct het nieuwe staatshoofd, al volgde de officiële kroning pas op 2 juni 1953.
Tientallen landen
De nieuwe koningin, 25 jaar oud, was moeder van zoon Charles en dochter Anne. In 1960 werd Andrew geboren, in 1964 Edward. Naast het gezin was er altijd het werk. Elizabeth II was staatshoofd van wel tientallen landen geweest. Daarvan zijn niet alleen het Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Noord-Ierland, Canada, Australië en Nieuw-Zeeland nog over, maar ook twaalf landen –vooral eilanden– in het Britse Gemenebest die tijdens haar regeerperiode onafhankelijk werden, maar waar ze wel koningin bleef: Jamaica, de Bahama’s, Grenada, Papoea-Nieuw-Guinea, de Salomonseilanden, Tuvalu, Saint Lucia, Saint Vincent en de Grenadines, Antigua en Barbuda, Belize en Saint Kitts en Nevis. Vroeger was ze ook koningin van Pakistan, Zuid-Afrika en Ceylon (Sri Lanka).
En tot eind november 2021 ook van Barbados. Dat land werd toen een republiek, al bleef het in het Gemenebest. Jamaica wil de monarch afzweren én het Gemenebest verlaten, kondigde het eiland aan tijdens een bezoek van prins William en prinses Catharine in maart dit jaar.
Elizabeth deed wat ze in 1947 op haar 21e verjaardag had gezegd tijdens een toespraak in Kaapstad: „Ik verklaar dat ik mijn hele leven, of dat nu lang of kort duurt, zal wijden aan het grote Britse rijk waartoe we allen behoren.”
Anglicaanse Kerk
Als monarch was koningin Elizabeth tevens hoofd van de wereldwijde Anglicaanse Kerk. Ze woonde regelmatig diensten bij. „Gedurende mijn leven zijn de boodschap en het onderwijs van Christus mijn gids geweest en daarin vind ik hoop”, schreef ze begin augustus aan de honderden bisschoppen die in het Engelse Canterbury bijeen waren tijdens de Lambethconferentie. In juni verleende de Church of England haar een hoge onderscheiding, het Canterbury Cross, voor haar „onvermoeibare dienst” aan de kerk gedurende haar regering.
Toen ze 95 werd, verklaarde ds. Ivan Foster, emeritus predikant in de Free Presbyterian Church van Noord-Ierland en oud-politicus, in het Reformatorisch Dagblad: „Helaas heeft de koningin over andere godsdiensten gesproken op een wijze alsof ze gelijk zijn aan de ware religie. Ze heeft altijd onder invloed gestaan van de –steeds minder rechtzinnige– geestelijken van de Kerk van Engeland, waarvan ze titulair hoofd is. Ondanks deze sfeer van modernistische religie heeft ze een verrassend ‘ouderwetse’ kijk op het leven behouden. We mogen haar erkennen voor de remmende invloed op een natie die afvallig is van God en Zijn Woord. Haar normen en gedrag staan duidelijk in contrast met die van leidende politici. Het ontheiligen van de dag des Heeren is helaas een van haar belangrijkste tekortkomingen. Haar banden met paardenrennen en gokken zijn twee andere.”
Zussen
Lilibet, zoals ze in familiekring heette, werd op 21 april 1926 in Londen geboren als oudste dochter van Albert van Windsor –de hertog van York– en Elizabeth Bowes-Lyon. Haar vader moest eind 1936 opeens koning (George VI) worden toen zijn broer Edward VIII de troon opgaf. Elizabeth werd opeens kroonprinses en vijftien jaar later net zo plotseling koningin.
Al in haar jeugd was ze netjes, ordelijk, zuinig, serieus, gedisciplineerd. Haar zus Margaret (1930-2002) was juist kwajongensachtig en ondernemend, een feestnummer dat wist hoe ze anderen kon vermaken.
De oorlogsjaren brachten ze op Windsor Castle door. Evacuatie naar Canada was volgens hun moeder niet aan de orde: „De kinderen gaan niet zonder mij. Ik zal de koning niet achterlaten. En de koning zal nooit vertrekken.” En dus bleef het hele gezin, terwijl andere Europese koningshuizen zich om veiligheidsredenen voor een deel in Noord-Amerika vestigden.
Margaret stond later bekend om haar losbandige levensstijl. Ze rookte en dronk. Het ruïneerde haar gezondheid. Ondanks het grote verschil in karakter, functie en levensloop bleef de band tussen de zussen altijd hecht. Ze belden elkaar bijna elke dag.
Philip
Elizabeth was dertien toen ze belangstelling kreeg voor de vijf jaar oudere Philip Mountbatten. Deze verre achterneef had geen geld, wel blauw bloed: hij was verwant aan de koninklijke en keizerlijke families van Engeland, Rusland, Duitsland, Denemarken en Griekenland. Dat was voor Elizabeth echter niet belangrijk. Haar ouders waren sceptisch, maar voor haar is er nooit meer een andere man in haar leven geweest. Op 20 november 1947 trouwden ze. Ze kregen vier kinderen: Charles (1948), Anne (1950), Andrew (1960) en Edward (1964).
Het gezinsleven werd al snel overschaduwd door de gezondheidszorgen van Elizabeths vader. Ze nam steeds vaker taken voor hem waar. Totdat zijn einde kwam, toch nog onverwachts.
„Philip wimpelt complimentjes altijd weg, maar hij is altijd mijn grote kracht en gids geweest”, zei Elizabeth. „Mijn eerste, tweede en laatste baan is de Queen nooit teleurstellen”, wist Philip. „Aangezien ik dat natuurlijk weleens doe, is het een zegen dat ze een overvloed aan tolerantie heeft.”
Brexit
Onder Elizabeths bewind stapte haar land in 1973 de EEG –voorloper van de EU– binnen, en in 2020 de unie weer uit. De brexit ging met veel gedoe gepaard; onderdanen en regering waren intern vooral erg verdeeld. Onder dit alles konden volk en pers vaak maar raden –en dat deden ze dan ook– wat Elizabeth ervan vond. Met de zelfbeheersing die ze in haar lange leven had geleerd, wist ze onafhankelijk te blijven en haar mening en gevoelens af te schermen van de openbaarheid. Plichtsgetrouw en ondoorgrondelijk.
Haar man, die wat minder gepolijst was en zijn emoties ook openlijker toonde, ontviel haar kort na een ziekenhuisopname. De beelden van de vorstin tijdens de rouwdienst gingen de wereld over: vanwege de coronaregels zaten de familieleden op afstand van elkaar en daardoor leek die kleine, oude vrouw vooral erg alleen.
Een halfjaar later kwakkelde de vorstin zelf even met haar gezondheid. Een nachtje in het ziekenhuis, niet naar de kerk, niet naar Noord-Ierland, niet naar de klimaattop in Glasgow. De pers beschreef alvast wat er zou gebeuren als…
Vervanger
De vorstin kon steeds moeilijker lopen en staan. Ze was op 29 maart dit jaar wel bij de herdenkingsdienst in Westminster Abbey voor haar echtgenoot prins Philip. Tijdens de traditionele Royal Maundy Service met Pasen liet ze zich echter door Charles en zijn vrouw Camilla vervangen.
In mei opende Charles in Londen het parlementair jaar door het voorlezen van de troonrede van zijn moeder. Kort daarna was ze wel bij een paardenshow aanwezig; voor haar een geliefde bezigheid.
Begin juni ontstak Elizabeth een baken bij het begin van de viering van haar platina regeringsjubileum. Tijdens de dankdienst in St Paul’s Cathedral moest ze echter verstek laten gaan.
„De koningin is ongelooflijk taai”, schreef de historica Sally Bedell Smith in 2012 in een biografie bij Elizabeths zestigjarig regeringsjubileum. De laatste tijd werd duidelijk hoe broos de hoogbejaarde vorstin was.
