Dat blijkt uit recent onderzoek dat wetenschappers van Stockholm University en Eidgenossische Technische Hochschule (ETH) Zürich dinsdag publiceerden in het vakblad Environmental Science & Technology.

Waar kennen we PFAS ook alweer van?

PFAS zorgde in Nederland in 2021 voor reuring. Het bleek voor mensen uit de regio Dordrecht niet meer verantwoord groente uit hun tuintje te eten. De oorzaak was de PFAS-uitstoot van chemiebedrijven Chemours en DuPont. Chemieconcern 3M, het bedrijf achter Post-It-memovelletjes en Scotch-tape, loost de stoffen in de Westerschelde, wat er voor „torenhoge” concentraties zorgt. Het Rijksinstituut voor Volkszondheid en Milieu (RIVM) ontraadde op 25 mei dit jaar het eten van zelfgevangen producten uit die zeearm.

Wat zijn PFAS?

PFAS (Poly- en perfluoralkylstoffen) is een verzamelnaam voor zo’n 4700 stoffen die in allerlei consumentenproducten zitten. Ze zijn sinds 1940 gebruikt om meubels, tapijt, kleding en kussenslopen water- en vuilafstotend te maken, om koekenpannen te voorzien van een antiaanbaklaag. En ze zitten in verpakkingsmateriaal, cosmetica en in brandblusschuim.

De meest beruchte stoffen uit de PFAS-familie zijn PFOS (perfluoroctaansulfonaten), PFOA (perfluoroctaanzuur) en GenX-stoffen. De stoffen worden vrijwel niet afgebroken in het milieu.

Waar worden PFAS in aangetroffen?

PFAS vinden via de atmosfeer hun weg over de hele wereld; zelfs op meest afgelegen plekken zijn ze aangetroffen in regenwater en sneeuw. Overal ter wereld wordt de veilige norm ruimschoots overschreden, blijkt uit het onderzoek van Stockholm University en Eidgenossische Technische Hochschule (ETH) Zürich.

„Op basis van de nieuwste Amerikaanse richtlijnen voor PFOA in drinkwater, zou regenwater overal ter wereld niet veilig kunnen worden gebruikt als drinkwater”, licht hoofdauteur Ian Cousins toe. Hij is hoogleraar milieuwetenschappen van de universiteit van Stockholm.

Ondanks de strengere normen dalen de concentraties in de atmosfeer niet noemenswaardig. Dat komt doordat ze niet worden afgebroken in het milieu. Voortdurend waaien de deeltjes op of belanden in kleine vochtdruppeltjes opnieuw in de atmosfeer, met name door zeespray, verstuiving door opspattend zeewater. „De extreme persistentie en voortdurende wereldwijde cycli van bepaalde PFAS leiden tot voortdurende overschrijding van de normen”, constateert mede-auteur Martin Scheringer, hoogleraar milieuchemie aan de ETH Zürich.

Hoe krijgen mensen PFAS binnen?

Onder meer via voedsel en drinkwater waar een beetje PFAS in zit, door het inademen van lucht of het inslikken van grond die PFAS bevat. Ook kunnen mensen kleine hoeveelheden PFAS binnen krijgen door het gebruik van skiwax, smeermiddelen en waterafstotend impregneermiddel, schrijft het RIVM op zijn website. Sporen van de chemicaliën zijn in het bloed van bijna elke Amerikaan aangetroffen.

Hoe schadelijk zijn PFAS?

Voor PFAS bestaat eigenlijk geen veilige norm. De norm voor PFAS in drinkwater in de VS is door de jaren heen met een factor 37,5 miljoen omlaag gebracht. In allerlei wetenschappelijke onderzoeken zijn PFAS in verband gebracht met ernstige gezondheidsschade. Daaronder zijn borst-, prostaat-, zaadbal- en nierkanker, schildklieraandoeningen, endometriose, bronchitis, type 2-diabetes, verhoogd cholesterolgehalte en problemen met het immuunsysteem, verstoring van de hormoonbalans, onvruchtbaarheid en complicaties bij de zwangerschap. Bij kinderen kunnen PFAS een te laag geboortegewicht, leer- en gedragsproblemen, ADHD en een lagere intelligentieveroorzaken.

Alleen al in de VS levert blootstelling aan PFAS een jaarlijkse gezondheidsschade op van omgerekend 5,52 tot 62,6 miljard euro. Onderzoekers van de New York University Grossman School of Medicine publiceerden hun bevindingen vorige week in het vakblad Exposure and Health.

Doordat PFAS uiterst moeilijk afbreekbaar zijn, kunnen ze zich generaties lang in mens, dier en milieu ophopen. Het RIVM noemt GenX-stoffen „zeer zorgwekkend.” Van PFOA is bekend dat het leverschade kan veroorzaken, schadelijk kan zijn voor de voortplanting en voor ongeboren kinderen, aldus het RIVM. Mogelijk is het ook kankerverwekkend.

Worden PFAS nu nog toegepast?

Jazeker. Onderzoekers van het Silent Spring Institute in de staat Massachusetts troffen in mei meetbare concentraties PFAS aan in achttien producten voor kinderen. Daarbij zaten producten die worden verkocht als „groen” of „niet giftig.” Voor het overgrote deel zijn ze geproduceerd in China. „Ouders doen er verstandig aan producten te vermijden die de gezondheid van hun kinderen zou kunnen schaden”, schrijven de onderzoekers.

Wordt het geen hoog tijd om toepassingen van PFAS wereldwijd te verbieden?

Dat is exact de suggestie van Jane Muncke, algemeen directeur van de Food Packaging Forum Foundation in Zürich. „Het kan niet zo zijn dat enkelen economisch voordeel hebben bij PFAS, terwijl ze het drinkwater voor miljoenen anderen vervuilen en ernstige gezondheidsproblemen veroorzaken.” Het zal volgens haar nu al enorme bedragen kosten om PFAS-gehalten in drinkwater te verlagen tot veilige niveaus.