Een onderzoek van de VU geeft goed inzicht hoe sterk de wereld is vervuild geraakt met plastic. De wetenschappers publiceerden eerder deze maand hun bevindingen. Ze troffen kunststof aan in veevoerbrokken, kuilvoer, bloed van koeien en varkens, koemelk en vleesproducten. In alle onderzochte veevoer en verhakseld groenvoer zat plastic, net als in alle bloedmonsters van koeien en varkens. In 72 procent van de melkmonsters zaten meetbare hoeveelheden plastic, net als in 75 procent van de onderzochte stukken vlees. Het betrof voornamelijk de kunststoffen pvc, poly-ethyleen (PE) en piepschuim (PS).

Snippers

Het balletje van het VU-onderzoek ging rollen toen de Britse boer Andrew Rock plastic snippers in zijn veevoer had aangetroffen. „Ik vond plastic in bijna elk schepje”, liet hij weten aan dagblad The Guardian. Volgens zijn leveranciers is dat wettelijk toegestaan. Het is een gevolg van een circulair proces waarbij voedselafval inclusief kunststof verpakking wordt omgezet in diervoeder. Rock meent dat „de enige mensen die hier niet van schrikken de mensen zijn die betrokken zijn bij de productie van diervoeder.”

In het Verenigd Koninkrijk verwerken fabrieken elk jaar meer dan 650.000 ton ongebruikt voedsel tot diervoeders; in de EU gaat het om 3,5 miljoen ton. Van broden tot Marsrepen. De machine die de verpakkingen verwijdert, kan dat niet volledig. De Britse voedsel- en warenautoriteit Food Standards Agency staat daarom maximaal 0,15 procent plastic toe ​​in het veevoer.

In de EU is dat percentage officieel nul, maar in de praktijk hanteren veel landen hetzelfde percentage. Nederland gedoogt dat percentage al sinds 2006. Dat zou er in theorie toe kunnen leiden dat er in de EU jaarlijks 525.000 ton plastic in veevoeder terechtkomt. Via de vleesindustrie komt dat op het bord van de consument.

Heather Leslie, ecotoxicoloog aan de Vrije Universiteit in Amsterdam maakt zich hier grote zorgen over, liet ze eerder al weten aan The Guardian. „Burgers weten werkelijk niet wat ze eten.” Volgens haar is het al tientallen jaren bekend dat fijne plastic deeltjes via de darmen in de bloedbaan van zoogdieren terechtkomen. „Het is al getest bij varkens, honden, ratten en ook bij kippen.” Vanuit de bloedbaan komen ze terecht in weefsels en organen. „Dat weten we uit onderzoek met ratten”, vervolgt Leslie. Ze suggereert in het persbericht van de VU dat plasticvrij voer de beste manier is om de blootstelling van mensen aan plastic te verlagen.

Stofdeeltjes

De plastics zitten niet alleen in dierlijke producten, ze zweven ook als stofdeeltjes in de lucht. Dat schreven onderzoekers van het Duitse Alfred Wegener Instituut (AWI) in 2019 in vakblad Science. Het plastic stof is afkomstig van verf, slijtagestof van autobanden en remblokjes en van nitrilrubber van pakkingen en beregeningsslangen. Sneeuw uit het noordpoolgebied bevatte tot 14.400 stukjes microplastic per liter. Sneeuwmonsters die werden verzameld op het Duitse platteland bleken maar liefst 154.000 stukjes te bevatten.

„Nu we eenmaal hebben vastgesteld dat grote hoeveelheden microplastics. „Nu we eenmaal hebben vastgesteld dat grote hoeveelheden microplastics ook door de lucht vervoerd kunnen worden, roept het natuurlijk de vraag op of en hoeveel plastic we inademen. Oudere bevindingen uit medisch onderzoek bieden veelbelovende aanknopingspunten voor werk in deze richting”, aldus Melanie Bergmann, leider van het onderzoeksteam van AWI in een persbericht. Mensen kunnen kunststof deeltjes in de lucht tussen 1 nanometer en 20 micrometer (een haar is 30 micrometer dik) inademen.

Of mensen plastic inademen, is dus eigenlijk al geen vraag meer. „De verspreiding van microplastics in Antarctische sneeuwval geeft aan dat het bijna onmogelijk is om inademing te vermijden, waar je ook bent”, schrijft wetenschapsredacteur Nick Lavars op nieuwswebsite newatlas.com.

Waterkoker

Uit plastic voorwerpen die mensen dagelijks gebruiken, lekken eveneens plastics. Dat betreft vooral nanoplastics, waaronder vlamvertragers en weekmakers. De weekmaker bisfenol A, die lekte uit plastic waterflessen en waterkokers, is internationaal erkend als bedreigend voor de menselijke gezondheid, en verboden.

Een vierde route waarop mensen kunststof binnen kunnen krijgen, is via het eten van zeedieren. Wanneer plastic zakken, flessen en ander afval in het milieu terechtkomen, vallen ze uiteen in kleinere fragmenten. Deze microplastics ontstaan door de inwerking van wind, zonlicht en micro-organismen. Via onder meer vis en schelpdieren bereiken deze deeltjes de menselijke spijsvertering.

De vraag is dus niet óf mensen plastic binnenkrijgen, maar hoeveel. Onderzoekers troffen in een internationaal onderzoek gemiddeld 20 deeltjes per 10 gram ontlasting aan. Het gaat daarbij vooral om polypropyleen (PP) en pet.

In een rapportage in maart maakten wetenschappers van de VU bekend dat de kleinste microplastics de bloedbaan, het lymfestelsel en zelfs de lever binnendringen. In bloed van gezonde donoren is 1,6 microgram plastic per milliliter bloedplasma aangetroffen, vergelijkbaar met een theelepel plastic per 1000 liter .

Schadelijk

Hoe schadelijk is dat voor mensen? De VU-wetenschappers zouden daar graag de vinger achter willen krijgen. Microplastics zijn giftig, ze kunnen lichaamscellen veranderen en mogelijk kanker veroorzaken. Uit eerder onderzoek naar plastic in muizen bleek dat plastic in het bloed de kans op een hoog cholesterolgehalte en leukemie kan vergroten; mogelijk kunnen de deeltjes ook de bloed-hersenbarrière passeren . Maar wat ze in de hersenen aanrichten, is nog volstrekt onbekend.

Onderzoek naar de gezondheidseffecten van plastic in mensen is geen overbodige luxe. Dat blijkt wel uit de beschikbare cijfers.

De wereldproductie van plastic ligt momenteel op 400 miljoen ton per jaar. De productie zal naar verwachting tegen 2040 verdubbelen en nog eens 10 jaar later 2,5 keer zo groot zijn als nu. De komende twee decennia zal er meer dan 1,3 miljard ton plastic afval over de hele wereld zwerven: op het land, in de zee en in de lucht. Voorlopig is de wereld nog niet van plastic af.

Superbacteriën

„Gezien de huidige antibioticacrisis en de opkomst van superbacteriën is het essentieel om te zoeken naar alternatieve bronnen van nieuwe antibiotica”, verklaart hoofdauteur Andrea Price van de National University in San Diego. „We hopen dit project uit te breiden en de microben en de eigenschappen van antibiotica die ze produceren nog verder uit te zoeken.”

Eetlust

„Het is alsof de plasticvervuiling de eetlust van de bacteriën pas echt opwekt”, constateert auteur Andrew Tanentzap van de universiteit van Cambridge. „Dat suggereert dat plasticvervuiling het hele voedselweb in meren stimuleert. Meer bacteriën betekent ook meer voedsel voor de grotere organismen zoals eenden en vissen.”

Schade

Hoe meer soorten bacteriën in het water, hoe sneller het plastic wordt afgebroken. De bacteriën breken de lange koolstofketens van plastic af tot eenvoudiger koolstofverbindingen en gebruiken die als voedingsbron. Maar wanneer er weinig bacterietypen in het water voorkomen en het meer ernstig is vervuild met plastic, ligt vooral schade aan het ecosysteem op de loer.

„Positief aan ons onderzoek is, dat het helpt bij het identificeren van micro-organismen die kunnen worden gebruikt om plastic afval af te breken”, hoopt David Aldridge, hoogleraar ecologie van de universiteit van Cambridge, die betrokken was bij het onderzoek.