Spierwit –zo vertelden omstanders me– keerde ik terug op Barneveldse bodem, op die open dag op bedrijventerrein De Harselaar bijna dertig jaar geleden. Het had me zo aardig geleken, ook voor de kinderen: in een bakje aan een takel omhoog voor een wijde blik boven Barneveld. Eens wat anders dan het inmiddels overbekende uitzicht vanaf de stevig ommuurde omloop op de Jan van Schaffelaartoren van de Oude Kerk. Maar terwijl mijn zoons Henri en David elkaar enthousiast herkenningspunten aanwezen, greep ik me krampachtig vast aan de rand van het wiebelende bakje. Hoogtevrees!

Die herinnering komt direct boven als de redactie fotograaf Niek Stam en mij een thema aanreikt voor de zomerserie ”Hoogzomer”, over beroepen en attracties op hoogte, als tegenhanger van de eerdere serie ”Ondergronds”. „En dat vragen ze aan een journalist met hoogtevrees”, brom ik. Een lamp aan het plafond van de huiskamer indraaien op een simpele keukentrap is om het evenwicht al bijna een uitdaging. Niek en ik inventariseren mogelijke onderwerpen. Skydiven, een klimtoren, een glazenwasser, een hoogtereddingsteam. Een artikel over hoogtevrees is ook wel wat, stel ik voorzichtig voor. Voor één keer een persoonlijker verhaal.

Irreëel

„Iedereen is voorzichtig en ervaart enige spanning op hoogtes. Dat is heel normaal én nuttig. Van hoogtevrees is sprake als de angst buitensporig en irreëel is”, zegt psycholoog Maartje Kroese van Kindt Clinics in Amsterdam enkele weken later. „Hoogtevrees is een overschatting van het risico. Het lichaam reageert alsof groot gevaar dreigt, terwijl dit feitelijk niet zo is. Mensen met hoogtevrees kunnen het idee hebben dat ze gaan vallen of springen of dat het balkon waarop ze staan naar beneden stort. Soms is gewoon het idee van op hoogte zijn al beangstigend.”

Hoogtevrees is een van de angsten en fobieën die Kindt Clinics behandelt met de nieuwe Memrec-methode. Na twee sessies, zo mogelijk binnen één dag, is zeker 80 procent van de cliënten ervan af, claimt het team. „De normale hoogtevrees die iedereen heeft, is er uiteraard wel, ze hoeven hoogtes niet leuk te vinden, maar ze kunnen bijvoorbeeld wel zonder paniek op een hoog balkon staan”, aldus Kroese. Ik meld me aan voor een behandeling.

Brandtrap

Op het –tijdens een voorgesprek– afgesproken uur ontvangt psycholoog Marleen Gideonse me. Ze neemt nog eens de gang van zaken door en controleert bloeddruk en hartslag. Een uitstekend balkon op vierhoog met hekwerk eromheen brengt me niet van slag. Het platte dak op vijfhoog evenmin, al bekruipt me enige angst als ik daar via een keukentrap op moet klimmen.

Hoogtevrees ervaar ik wel als ik vervolgens op een brandtrap tegen het gebouw naar vijfhoog klim. Ik klem me stevig vast. Dat fotograaf Niek, minder ongemakkelijk met hoogtes, intussen van alle kanten foto’s van me maakt, ontgaat me. Pittig wordt het helemaal als ik moet afdalen. Beneden gaapt de diepte. Op de schaal van één tot tien is dit toch wel een dikke zeven, laat ik Gideonse weten. Ik voel angst in mijn maag opkomen, m’n knieën knikken, het zweet breekt me uit. En dan vraagt Gideonse me ook nog om de hoogtevrees verder op te roepen en met één hand los op de trap te gaan staan. Met moeite lukt me dat. Gelukkig is er beschermend rugwerk om de trap.

Opgelucht sta ik uiteindelijk weer bij Kindt Clinics op de vloer. Gideonse geeft me een pil, onderdeel van de behandeling. „Propranolol. Een bètablokker die tientallen miljoenen mensen wereldwijd dagelijks gebruiken als bloeddrukverlager.” Ik blijf nog twee uur om tot rust te komen. Voor vertrek wordt mijn bloeddruk weer gecontroleerd.

Twee handen in de lucht

In de tweede sessie de volgende dag gaat alles me beter af. De brandtrap is nu minder eng. Alsof de diepte niet meer zo diep is. Ik durf, op verzoek van Gideonse, zelfs met twee handen in de lucht op de brandtrap te staan. Wellicht omdat deze plek me nu bekend is, veronderstel ik. „Dat zou kunnen. We twijfelen of we gisteren je angst voldoende hebben gepakt”, reageert Kroese later. „Sommige mensen willen al geen stap op dat balkonnetje zetten. De angst moet toch wel een ruime acht scoren om de behandeling te laten slagen. Misschien is er voor jou nog iets engers. Wellicht dat beweging, zoals in dat bakje toen, jouw angst heel erg versterkt.” Een uitnodiging om die test alsnog te ondergaan, wimpel ik voorlopig af. Ik ga naar huis met het advies om de komende weken allerlei hoogtes op te zoeken om zo te ervaren hoe het nu in alledaagse situaties gaat.

Langetermijngeheugen

Kindt Clinics is opgericht door prof. dr. Merel Kindt van de Universiteit van Amsterdam. Zij ontwikkelde de Memrec-methode voor de behandeling van angst, voor onder meer spinnen, muizen en ratten, injecties, liften, insecten, autorijden, claustrofobie of honden. Memrec staat voor memory reconsolidation, het weer opslaan in het geheugen.

Doel van de behandeling is het wegnemen van de irreële angst, aldus Kroese. „Memrec pakt niet zozeer de angstgedachten aan, maar grijpt direct in op de angstreactie. Die wordt één keer kort opgeroepen. Zo worden alle hersenverbindingen geactiveerd die met de angst te maken hebben. Propranolol zorgt er daarna voor dat de angst niet op dezelfde manier als voorheen wordt heropgeslagen in de hersenen. Tijdens de check de volgende dag merk je het effect: de heftige fysieke reactie op hoogtes is verdwenen.”

Hoogtevrees kan ook worden behandeld met exposure, blootstelling aan de angst. „Oefenen, oefenen, oefenen, om steeds te ervaren dat iets engs oké is, en dan een stapje verder, weer net zo vaak tot het goed gaat. Zo creëer je geleidelijk aan in het langetermijngeheugen een nieuw spoortje tussen hoogtes en een neutralere reactie. Je kunt dat zelf een beetje opbouwen. Nadeel is dat het oude spoor er ook nog steeds zit. Je moet dus wel blijven oefenen om ervoor te zorgen dat dat nieuwe spoor dominant blijft.”

Memrec werkt anders. „Het gaat er ons om het oorspronkelijke geheugenspoor te wissen. Als je op hoogte staat en de angst weer helemaal oproept, wordt het uit het langetermijngeheugen opgehaald, waarmee het daar even weg is. We proberen je zo te begeleiden dat er een leerervaring optreedt, zodat de hersenen worden geprikkeld om die nieuwe informatie aan het geheugen toe te voegen. Propranolol blokkeert vervolgens receptoren in de hersenen die nodig zijn voor de heropslag van het eerdere angstgevoel. De angst die uit het geheugenlaatje is gehaald, kan daar dan niet meer in terug.”

Bewust

Kindt Clinics vraagt cliënten na de eerste sessie niet over hun ervaring te praten. „Zou je in geuren en kleuren aan je vrouw vertellen hoe eng het wel niet was, dan heractiveer je mogelijk dat oude spoor, wat het effect van de pil ongedaan maakt. Die oude angst moet je niet opnieuw voelen. Wezenlijk is de slaap ’s nachts, wanneer de hersenen alle informatie van de voorbije dag verwerken. We weten nog niet welk gedeelte van je slaap het meest van belang is, wel dat het zonder slaap niet werkt. Het is onderzocht met mensen die na twaalf uur terugkwamen. Bij degenen die niet geslapen hadden, zag je geen effect.”

Voor de behandeling vreesde ik dat me zou worden gevraagd op een dakrand te gaan staan. Ten onrechte, zegt Kroese. „Veiligheid voor alles. Zo’n opdracht is niet ethisch. In de behandeling gebeurt er niets wat je zelf niet wilt. Bij mensen met een spinnenfobie gooien we geen bak met spinnen over hen uit. We willen hen wel laten beleven dat ze het aankunnen als er een spin dichtbij komt. Hadden we jou naar de rand van het dak geduwd, dan was je ook heel bang geweest. Dat zou je hoogtevrees alleen maar kunnen verergeren, maar dan had de behandeling niks gedaan, omdat je niet zélf bewust iets nieuws deed. Je hersenen hebben pas een leerervaring als je zélf een stap neemt en ervaart: Dit gaat goed, het balkon stort niet in, ik val niet.”

serie Hoogzomer
Het Reformatorisch Dagblad zoekt het hogerop deze zomer. Aflevering 2: het dak en de brandtrap op voor een therapie tegen hoogtevrees.