Wie zal er aan het langste eind trekken in de slag om de Donbas?

Dick Zandee, defensiespecialist bij Instituut Clingendael: „Als je puur de hoeveelheden militairen en materiaal van beide strijdende partijen tegenover elkaar zet, heeft Rusland overwicht. Poetin beschikt over meer reserves.

Maar tot nu toe zijn motivatie, strijdlust en militair organisatievermogen doorslaggevend geweest tijdens de oorlog. Juist op die terreinen is Oekraïne in het voordeel. In Kiev en noordelijke steden als Soemy en Charkiv pasten de Oekraïense strijdkrachten slimme tactieken toe. Het leger vermeed veldslagen in open terrein, maar verschanste zich vooral in de steden.

De Oekraïners hanteerden een verdedigende strategie, onder meer door bruggen op te blazen. Intussen wisten de Oekraïense strijdkrachten met drones heel wat Russische tanks onklaar te maken en met Stinger-luchtdoelraketten de nodige Russische helikopters neer te halen. Door die succesvolle strategie kon Oekraïne de Russen verjagen uit bijvoorbeeld Irpin en Boetsja, voorsteden van Kiev.

Met terugtrekking van de troepen uit die noordelijke regio’s heeft Poetin eieren voor zijn geld gekozen. De terugtrekking onthult ook zijn gigantische overmoed.

Ik vermoed dat de naderende slag om de Donbas in het oosten een slijtageslag wordt. Russische troepen hebben in die regio, waar veel mensen Russisch spreken, vrijwel de gehele provincie Loehansk in handen. Anders ligt dat echter voor de aangrenzende provincie Donetsk, waar Russen en pro-Russische separatisten de macht hebben over ongeveer de helft van het grondgebied.

De Russen zullen in de regio Donetsk grote moeite hebben om steden als Slovjansk en Kramatorsk te veroveren. Tot voor kort woonden in die twee plaatsen in totaal zo’n 300.000 mensen.

Ik vrees dat we in beide steden veel ellende gaan zien. De recente aanstelling van generaal Aleksandr Dvornikov tot leider van de Russische aanval op de Donbas, is een teken aan de wand. Die man heeft in Syrië laten zien dat hij er niet voor terugdeinst om burgers aan te vallen. Deze week ging het verhaal dat de Russen in de zwaar gehavende havenstad Marioepol chemische wapens hebben ingezet. Zelf vermoed ik dat het om een relatief beperkte inzet gaat, als het gerucht waar is. Rusland wil de eigen troepen niet in gevaar brengen met bijvoorbeeld chloorgas of zenuwgas.

Zeker als Rusland het slim speelt en erin slaagt zijn operaties in de lucht en op het land beter op elkaar af te stemmen, krijgt Oekraïne een zware dobber aan de slag om de Donbas. Ik sluit niet uit dat de Oekraïense strijdkrachten zich komende tijd terugtrekken in westelijke richting, naar de rivier de Dnjepr. Om zich niet te hoeven doodvechten. Nu is die route nog een optie, het Oekraïense leger is nog niet helemaal omsingeld.”

Prof. dr. Rob de Wijk, hoogleraar internationale betrekkingen aan de Universiteit van Leiden: „Helaas heeft Rusland in de belangrijke slag om de Donbas de beste papieren. We weten niet goed of de door het westen geleverde wapens daadwerkelijk de Oekraïense troepen in het oosten bereiken. Onder aanvoering van generaal Aleksandr Dvornikov zullen de Russen in de steden in de Donbas de tactiek van de verschroeide aarde toepassen. Dus de Russen sturen geen soldaten de straten in voor huis-aan-huisgevechten; dat vinden ze veel te risicovol. Wel gebruiken ze massale vuurkracht en bombarderen ze alles kapot. Net als tijdens de slag om Aleppo of de belegering van Marioepol.”

Prof. dr. Bertjan Verbeek, hoogleraar internationale betrekkingen aan de Radboud Universiteit in Nijmegen: „Ik durf niet te voorspellen wie er bij de slag om de Donbas aan het langste eind trekt. Duidelijk is wel dat het een vreselijk harde strijd wordt. De Russen worden door eigen berichtgeving gemotiveerd daar een einde te maken aan de vermeend slechte behandeling van Russischsprekenden door Oekraïne. De strijd in de Donbas zou wel eens kunnen uitmonden in een zogeheten frozen conflict, dus een bevroren conflict waarbij zich door de jaren heen af en toe schermutselingen voordoen. Rusland heeft wel een reputatie op dat gebied, ook in de Kaukasus zijn de Russen betrokken bij bevroren conflicten.”

Westerse landen sturen nu ook zwaardere wapens, zoals tanks, naar Oekraïne. Kan daarmee de oorlog escaleren?

Prof. Verbeek: „Die kans bestaat. Poetin kan zich in een hoek geduwd voelen en nog meer geweld gaan gebruiken. Anderzijds bestaat de theorie dat juist het sturen van zwaardere wapens aan Oekraïne Rusland afschrikt. Probleem is dat nu niet duidelijk is wat westerse landen precies van Rusland willen. Moet Poetin de Krim, in 2014 geannexeerd, teruggeven aan Oekraïne? Moet hij van het toneel verdwijnen, zoals de Amerikaanse president Biden opperde? In ieder geval zullen westerse sancties Rusland vermoedelijk nog jarenlang treffen, maar er niet per se toe leiden dat het land op de knieën gaat.

Hoewel de Russische doelen mij nog altijd niet helemaal helder zijn, is wel duidelijk dat Poetin verovering van de Donbas thuis zal verkopen als een overwinning. In de retoriek van Moskou behoeden de Russen de Russischsprekenden in het oosten van Oekraïne voor genocide.”

Zandee: „Ik vind het opvallend dat Rusland weliswaar protesteert tegen westerse wapenleveranties aan Oekraïne, maar verder niet tegen westerse landen in actie komt. Poetin heeft zijn handen al vol aan Oekraïne.

Als door het westen geleverde wapens zich eenmaal op Oekraïens grondgebied bevinden, zijn ze voor het Russische leger wel een legitiem doel. Ik vermoed dat we komende tijd in Oekraïne vaker Russische aanvallen tegen wapentransporten gaan zien. Tot voor kort was het voor westerse landen makkelijk om ongezien antitankraketten als de Javelin of luchtdoelraketten van het type Stinger aan de Oekraïners te leveren. Je kunt die draagbare wapens, tussen de 15 en 30 kilo zwaar, vervoeren in een onherkenbare vrachtwagen en verstoppen in een loods. Maar het is een heel ander verhaal als landen als Tjechië en Polen tanks bij de Oekraïense troepen willen krijgen. Een T-72-tank bijvoorbeeld weegt al gauw 40 ton. Vervoer van dergelijk zwaar militair materieel gaat doorgaans via het spoor. Dus kunnen Russen zo’n transport of een knooppunt van spoorwegen met een kruisraket treffen.”

De Oostenrijkse bondskanselier Karl Nehammer reisde maandag als eerste westerse leider af naar Moskou voor een gesprek met Poetin, in een poging het oorlogsgeweld te stoppen. Zouden andere westerse leiders vaker de dialoog met het Kremlin moeten zoeken?

Zandee: „Dat soort dialogen zijn kansloos. De Turkse president Erdogan kreeg vorige maand in Instanbul de Russische minister van Buitenlandse Zaken Lavrov en de Oekraïense minister van Buitenlandse Zaken Koeleba om tafel. Het was een leuk showtje voor de Turken, maar het overleg heeft niets opgeleverd. Zoals ook de inspanningen van de Oostenrijkse bondskanselier Nehammer geen resultaat hadden.

De Oekraïense bereidheid om het Kremlin concessies te doen slinkt volgens mij met de dag. Dat heeft te maken met Russische oorlogsmisdaden. Denk aan de executies van burgers in de Oekraïense stad Boetsja en aan de dodelijke raketaanval op het treinstation in Kramatorsk. Rusland is voorlopig niet uit op een staakt-het-vuren. Moskou wil zuidoostelijk Oekraïne in zijn macht krijgen, zodat er vanuit Rusland een rechtstreekse landverbinding is met het in 2014 door Rusland geannexeerde schiereiland De Krim.”

De Wijk: „Formeel zijn westerse landen niet in oorlog met Rusland. Het westen kan aandringen op een staakt-het-vuren, maar tussenkomst van landen als Frankrijk, Turkije en Israël heeft niets opgeleverd. Niet het westen, maar Zelenski onderhandelt met Poetin. Waarbij de onderhandelingsresultaten niet aan tafel, maar op de grond worden bereikt.”

Verbeek: „Ik denk dat het goed is de dialoog altijd te blijven voeren en anderen te bewegen om met vechten te stoppen. Wel wordt het voor Oekraïne steeds moeilijker compromissen te sluiten met Moskou, omdat Oekraïne de Russen van steeds meer Russische oorlogsmisdrijven beschuldigt. Het momentum voor vredesbesprekingen is denk ik voorlopig voorbij. De toezegging van Zelenski om geen lid te worden van de NAVO is voor de Russen bij lange na niet genoeg. De Russen willen meer, ze willen hun invloedssfeer in het oosten van Oekraïne vergroten.”

In Rusland is 9 mei een hoogtijdag. Dan wordt de overwinning op nazi-Duitsland in 1945 gevierd. Wil Poetin die dag het Russische volk winst in Oekraïne presenteren?

Zandee: „Het zou voor hem een prachtig moment zijn. Onder het bewind van Poetin wordt die herdenkingsdag in Rusland steeds grootschaliger gevierd. Hij zal dan willen vieren dat hij een landverbinding met De Krim tot stand heeft gebracht. Zo van: Kijk eens wat een briljant succes. Maar het zal een wedloop met de tijd worden. De klokt tikt door. Lokaal verzet van Oekraïners in steden als Slovjansk en Kramatorsk zal fel zijn, vermoed ik.”

Verbeek: „Poetin zal het volk op 9 mei willen voorhouden dat hij nazi’s uit Oekraïne heeft verjaagd, net als de Russen in 1945 de nazi’s verdreven. Moskou ziet bijvoorbeeld het in Marioepol opererende Azov-bataljon als nazaten van de nazi’s. Als Poetins leger op 9 mei de Donbas nog niet heeft veroverd en de gevechten blijven doorgaan, zal dat niet meteen de val van Poetin betekenen.”

De Wijk: „Ik geloof niet dat 9 mei in deze oorlog zo’n heel belangrijke dag is voor Poetin. Een oorlog heeft zijn eigen dynamiek. Bedenk dat het Russische volk al jaren continu wordt vergiftigd met desinformatie van haar eigen overheid. Toen de oorlog eind februari begon, gingen sommige Russen nog de straat op om te protesteren. Poetin heeft dat protest weggevaagd.”

Hoe realistisch is het scenario dat Rusland na succes in de Donbas alsnog probeert Kiev in te nemen?

Zandee: „Ik acht dat heel onwaarschijnlijk. Militair is Oekraïne bepaald niet ingestort, het westen levert het land voortdurend wapens. Het politieke verzet in Oekraïne tegen Poetin is groter dan ooit tevoren. Ik ga ervan uit dat plan A van Poetin, omverwerping van de regering-Zelenski, definitief is mislukt. Moskou richt zich nu op plan B. Hoge Russische militairen verkondigden afgelopen weken al het verhaal dat het echte plan is om de Donbas te bevrijden van de nazi’s. De oorlog in Oekraïne komt nu in een beslissende fase.

Ik acht het mogelijk dat Zelenski op een of andere manier instemt met vergaande autonomie van de zelfverklaarde republieken Loehansk en Donetsk. Maar het toestaan van een landbrug tussen Rusland en de Krim, waarbij de havenstad Marioepol in Russische handen is, zal voor Zelenski een groot pijnpunt zijn.”

Verbeek: „Ik denk niet dat er nog een slag om Kiev komt. Russen hebben afgelopen weken meegemaakt dat aanvallen op steden de moreel van hun Oekraïense vijanden versterkten. Volgens mij is Poetin nog wel voor rede vatbaar. Hij zal niet al te veel van zijn soldaten willen opofferen. In 1989 trok Rusland zich terug uit Afghanistan, na tien jaar oorlog met de moedjahedin, de islamitische verzetsstrijders. Die terugtrekking werd ook afgedwongen door Russische moeders. Zij protesteerden tegen de Russische autoriteiten toen hun zonen niet meer terugkeerden van het slagveld. Poetin wil zo’n scenario voorkomen. Hij begrijpt dat zijn positie in eigen gelederen op het spel komt te staan als hij de oorlog in Oekraïne te lang laat duren.”

De Wijk: „Niets is onmogelijk, maar de kans dat Rusland alsnog Kiev probeert in te nemen, lijkt me klein. Rusland besteedt nu al zijn energie om tienduizenden mensen in stelling te brengen voor de slag om de Donbas en om de landstrook vanuit Rusland naar de Krim onder controle te krijgen.

Het zal mij niet verbazen als Zelenski min of meer wordt gedwongen concessies te doen wat betreft de status van de Donbas. Maar als er een formeel vredesakkoord zou komen, zouden Oekraïense partizanen wel eens door kunnen blijven strijden in het oosten. Dat is een nachtmerrie voor de Russen. Ik sluit niet uit dat de oorlog in het oosten van Oekraïne nog jaren voortduurt. Waarmee er ten opzichte van de situatie voor de oorlog niet veel verandert.”