„Mevrouw, wilt u een shotje?” Tot vijfmaal toe kreeg preventiewerker Lenie Kap bij een bezoek aan een jongerenkeet in de gemeente Ede een alcoholisch drankje aangeboden. „Een meisje van een jaar of vijftien bleef maar bij me aandringen. Nu kan ik als volwassen vrouw wel weigeren, maar een leeftijdgenote was waarschijnlijk allang bezweken.”

Weerbaarheid, daar komt het volgens Kap op aan. Met haar organisatie Know Limits traint ze jongeren in de gemeenten Ede en Barneveld daarin. „Ook rond alcohol en drugs. We stimuleren hen erover na te denken hoe ze zich daartoe willen verhouden. In zo’n keet wordt niet zelden behoorlijk veel alcohol gedronken en er is heel veel groepsdruk. Daar moet je tegen bestand zijn. Wil je aardig gevonden worden of heb je gewoon niet geleerd een eigen standpunt over alcohol in te nemen, dan ga je voor de bijl. Dat jongeren zich daarvan bewust worden is belangrijk, want in onze regio is alcohol vaak heel normaal. Bij veel ouders leeft de gedachte: Wij zijn ook jong geweest, we dronken toen ook en dat is toch goed gekomen.”

Die ‘normalisering’ is uiteindelijk de kern van het vele overmatige gebruik van alcohol in de omgeving, zegt Kaps collega Harriët van Omme. „Die cultuur is bijna niet te doorbreken. Moeders maken zich nog wel zorgen, maar vaders wimpelen dat weg: Doe niet zo kinderachtig. Dan helpt verzet van de moeder niet meer, jongeren lopen zo over haar heen. En als een vader elke dag bij thuiskomst na zijn werk twee, drie biertjes pakt, wordt voor een zoon of dochter die dat ziet gebeuren, de drempel voor alcoholgebruik ook heel laag.”

Bijbaantje

„Bier komt soms heel snel op tafel, ook omdat het idee is dat het anders niet gezellig kan zijn”, neemt pastoraal werker J. L. Versprille van de gereformeerde gemeente in Nederland (De Hoeksteen) in Barneveld waar. „Als je er met jongeren over spreekt, blijkt meer dan eens dat thuis van een paar biertjes niet direct een heel groot probleem wordt gemaakt. Nogal wat ouders vinden dat het met alcohol onder de jongeren zo’n vaart niet loopt. In hun eigen tienertijd was dat toch ook zo? Elk alcoholprobleem is er echter één te veel.”

Alcohol drinken op vrij jonge leeftijd wordt gewoon gevonden, aldus Versprille. „Dat begint al bij 12- tot 14-jarigen. Het bijbaantje op vrijdagavond of zaterdag dat ze hebben, wordt vaak afgesloten met een pilsje. Zo raken ze eraan gewend. Onder 15- tot 17-jarigen is iemand die geen alcohol drinkt echt een uitzondering. En jongeren hebben het geld ervoor. Ze werken keihard en hebben daardoor best wat te spenderen. Dan zie je nog weleens dat er een snelle auto wordt aangeschaft en in combinatie met alcohol leidt dat tot onverantwoorde risico’s voor zichzelf en voor anderen.”

„Overmatig alcoholgebruik komt ook in onze gereformeerde gezindte voor”, zegt Barnevelder Dick Rozendaal. Bij evenementen doet hij als EHBO’er dienst voor het Rode Kruis en andere organisaties. Hij is daarnaast instructeur eerste hulp bij drank en drugs. Op het Van Lodenstein College in zijn woonplaats licht hij eersteklassers voor over de risico’s van middelen en drank. „Bij trekkertrekwedstrijden, op Koningsdag en bij festivals, waar ook onze jongeren wel komen, gaat veel alcohol om. Als we op onze EHBO-post een jongere binnenkrijgen die door drank of drugs moeilijk of niet meer aanspreekbaar is, is dat soms iemand uit onze kerken.”

Zelfs dodelijke verkeersongevallen weerhouden jongeren er niet van om toch met drank op met hun auto de weg op te gaan, merkte een regionale politieman onlangs op. „Dat is het maffe”, zegt Lenie Kap. „De meeste jongeren in de keten kennen wel een leeftijdgenoot die is verongelukt. Even schrikken ze daar van, maar ze gaan gewoon door met drinken.” Harriët van Omme: „Over alcoholgebruik wordt in deze contreien liever niet gesproken. Ook om oud zeer, bijvoorbeeld van een ongeluk, niet te hoeven oprakelen. Dat maakt het heel ingewikkeld.”

Catechisanten

Toch maken de verkeersongevallen en initiatieven van de gemeenten Ede en Barneveld wat los. Bij de gereformeerde gemeente in Nederland in Barneveld bijvoorbeeld. De kerkenraad nodigde Know Limits uit om de 650 catechisanten te informeren, met medewerking van een jongerenwerker van de gemeente Barneveld en vrijwilligers uit de gemeente.

Versprille: „In kleine kring werd er tijdens die catechisatieavonden soms heel open gesproken. Meisjes vertelden eerlijk over situaties waarin een grens was overgegaan, met alcohol of lichamelijk, wat ze niet hadden gewild. Enkelen, een handvol, wilden een vervolggesprek. Die nazorg zullen we zeker geven. Naar een ambtsdrager stappen doen ze niet zo snel. Dat is voor sommigen echt een drempel. Blijkbaar was de sfeer nu zo dat ze zich veilig voelden om hun verhaal te doen.”

Een avond voor de ouders van de catechisanten werd onlangs door 200 personen bezocht. „Een goede opkomst, die laat zien dat het onderwerp leeft”, aldus Versprille. „Er is onderlinge herkenning. Ouders zien samen: we hebben een probleem, wat kunnen we hier aan doen? Bij hen komt een gesprek op gang, meer dan bij de jongeren, eerlijk gezegd.”

De catechisatieavonden krijgen een vervolg. „Het kan niet bij een eenmalige actie blijven”, vindt Versprille. „We denken erover na hoe we met onze jongeren in gesprek kunnen gaan in directe contacten en tegelijkertijd hoe we ouders kunnen helpen. Er is een wil en liefde tot onze jongeren om gezamenlijk iets te doen voor en met hen, maar ook de soms verlegen vraag: Hoe pakken we het aan? We hopen dat we een biddende gemeente mogen zijn, ook in deze nood, en dat de Heere onze pogingen wil zegenen.”

Handtastelijk

Ook andere kerkelijke gemeenten schakelen Know Limits in. Kap en Van Omme: „Wij zeggen niet dat jongeren geen alcohol mogen drinken of niet in een keet mogen komen. Wel zeggen we: Wat zijn jouw grenzen? Als je die weet, zeg je misschien na dat vijfde biertje: Joh, ik ga naar huis. Je kunt juist ook je vrienden gebruiken als je van jezelf weet dat je soms toch dat vierde of vijfde biertje gaat nemen. Dan kun je hen vragen je in de gaten te houden. We kennen groepen waarin dat wordt gedaan.”

Niet elke keet is doordrenkt van alcohol, benadrukt Know Limits. „Er zijn ook keten waar het goed gaat. Waar meisjes van 14, 15 jaar gezellig bij elkaar zijn, zonder overmatig alcoholgebruik, en waar ouders toezicht hebben. Zeker in coronatijd hadden jongeren behoefte aan zo’n plek. Het gaat vaak mis als er vrienden van vrienden van vrienden bijkomen. Veel drank kan ertoe leiden dat remmingen wegvallen. Jongens zouden grenzen van meisjes moeten respecteren, maar ze worden soms handtastelijk of dwingen een naaktfoto te sturen. Niettemin zei een meisje met negatieve ervaringen op dat vlak: Ik vind dat heel vervelend, maar ik wil daar wel blijven komen, want daar zitten mijn vrienden.”

Hersenen

Ook Rozendaal kaart het gewoontedrinken aan. Hij noemt de bedrijfsborrels aan het einde van een drukke werkweek. „Het is niet verkeerd als mensen bij elkaar zitten voor wat gezelligheid en contact. Maar dat drinken kan vaak wel wat minder.”

Thuis zou het goede voorbeeld gegeven moeten worden om verstandig met alcohol om te gaan. „Maar daar krijgen kinderen soms al heel jong een advocaatje of een paar slokjes bier. Als alcohol drinken thuis normaal is, zullen jongeren dat ook gaan doen. Soms meer dan goed voor ze is.”

Tijdens de voorlichtingsuren op het Van Lodenstein College bespreekt Rozendaal onder meer de schadelijke gevolgen voor de hersenen die bij jongeren nog in ontwikkeling zijn. „Dat risico wordt onder ons wel onderschat. Ik zie sommige jongeren op vwo-niveau beginnen en wegzakken naar een lager leerniveau.” Rozendaals lessen zijn onderdeel van de burgerschapsvorming die de school de leerlingen wil meegeven. Directeur André Pas: „Ook ten aanzien van alcohol en drugs zijn keuzes belangrijk. Iets wat onschuldig kan beginnen, kan veel ellende veroorzaken.”

Het Van Lodenstein College biedt ouders, samen met het Centrum voor Jeugd en Gezin in Barneveld, handreikingen aan voor de opvoeding van hun kinderen. De training ”Pittige pubers” wordt al een aantal jaren achtereen gegeven, aldus Pas. „Ouders mogen dan zelf de thema’s aandragen. Vaak willen ze het ook over alcohol hebben. Ze komen met praktische vragen. Is het verstandig dat mijn kind op deze leeftijd al alcohol drinkt? Hoe kan ik daarmee omgaan? En wat is nog onschuldig, als het al onschuldig is? De alcoholproblematiek speelt onder ons. Laten we het niet ontkennen. Jongeren hebben ons nodig. Wij moeten hen een goed voorbeeld geven, als gezin, kerk en school om hen heen staan, samen bewogen zijn met hen en onze verantwoordelijkheid nemen voor hun opvoeding en vorming, ook als het om drank gaat. Het begint niet in één keer met overmatig alcoholgebruik.”