Rusland bouwt al wekenlang een troepenmacht op rond Oekraïne, maar tot nog toe heeft het niet geleid tot daadwerkelijke actie. Druk diplomatiek verkeer moet de druk van de ketel halen en een confrontatie te voorkomen. Oplossingen zijn er echter nog niet en het zware materieel dat Rusland nu naar de grensregio’s dirigeert, baart waarnemers zorgen. De goed ingevoerde defensie-expert Rob Lee meldde vrijdag op Twitter dat Rusland inmiddels zware artilleriestukken verplaatst, die gebruikt kunnen worden tegen goed versterkte posities op lange afstand.

Het gesprek is nog niet gesmoord: Moskou liet donderdag weten nog altijd ruimte te zien voor dialoog. De marges zijn echter smal geworden, nu de Verenigde Staten en de NAVO onomwonden hebben laten weten de veiligheidseisen van Moskou te verwerpen. Washington en het militaire bondgenootschap lieten weten niet van zins te zijn Oekraïne op voorhand het NAVO-lidmaatschap te ontzeggen. Oekraïne heeft het recht zelf zijn bondgenoten te kiezen, stelde de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken. Moskou noemde die stellingname donderdag „onaanvaardbaar.”

Afspraken

Rusland houdt de NAVO en de Verenigde Staten afspraken voor uit de jaren 90. Na de val van de Muur in 1989 spraken leiders van de Sovjet-Unie, de Verenigde Staten en Duitsland elkaar over de Duitse eenwording en de positie van de NAVO in Oost-Duitsland. De toenmalige leider van de Sovjet-Unie, Michael Gorbatsjov, gaf groen licht voor NAVO-activiteiten in Oost-Duitsland. De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, James Baker, zou op zijn beurt hebben beloofd dat de NAVO „not one inch” verder oostwaarts zou uitbreiden.

Daags na de toezegging van Baker liet ook de Duitse bondskanselier Helmut Kohl Gorbatsjov weten dat „de NAVO zijn territorium uiteraard niet kan uitbreiden naar het huidige grondgebied van de Sovjet-Unie.” Op 17 mei 1990 herhaalde de secretaris-generaal van de NAVO die toezegging nog eens.

Maar de inhoud van deze uitspraken kwam niet in officiële verdragen terecht. De Amerikaanse president George H.W. Bush zou van oordeel zijn geweest dat Baker en Kohl te ver waren gegaan met hun uitspraken. In de uiteindelijke overeenkomst die Rusland en het Westen in september 1990 tekenden stond dus niets over mogelijke verdere uitbreiding van de NAVO. De positie van de NAVO was en is dat verwijzingen naar mondelinge afspraken geen politieke of juridische rechtsgeldigheid hebben.

Het betekent dat dit geschilpunt nog altijd bestaat. De Russische minister Sergej Lavrov zei donderdag daarom dat er „weinig reden tot optimisme” is. NAVO-topman Jens Stoltenberg zei bereid te zijn tot verder gesprek, maar wel met een forse troepenmacht achter de hand. De eerste 5000 troepen kunnen „binnen enkele dagen” ter plaatse zijn, verzekerde hij. Het Pentagon liet donderdag bovendien weten dat de Verenigde Staten 8500 man standby hebben staan voor het geval de veiligheidssituatie uit de hand loopt.

Militaire slagkracht

Daarnaast heeft de NAVO troepen, schepen en vliegtuigen naar de oostflank gestuurd, mede om „bondgenoten gerust te stellen.” „We zijn klaar om (militair) te antwoorden als dat nodig is”, aldus Stoltenberg. Tegenover de inmiddels ruim 100.000 militairen die aan Russische zijde zijn gemobiliseerd, lijkt het echter allemaal klein bier.

De westerse wapenleveranties aan Oekraïne zullen het land ook niet helpen de Russische agressie te weerstaan. „Wapenleveringen zijn niet meer dan het politieke signaal dat het Westen David steunt in zijn ongelijke confrontatie met Goliath”, schreef de Neue Zürcher Zeitung donderdag.

Uiteraard moet echter ook de slagkracht op de langere termijn worden meegewogen. Dan staat het Westen sterk: de Verenigde Staten hebben zo’n 1,3 miljoen militairen in actieve dienst. De Russische militair analist Aleksandr Golts stelde tegenover de Deutsche Welle dan ook dat Amerika „een overweldigend voordeel” boven Rusland heeft als het gaat om conventionele strijdkrachten. Tegelijk wijzen analisten erop dat in het geval van een daadwerkelijke oorlog militair overwicht niet allesbepalend is.

De andere knop waar het Westen aan kan draaien zijn de sancties. Die zullen zwaar zijn, dreigde Biden meermalen en zullen Poetin persoonlijk treffen. Een zwakte is echter dat het Westen geen duidelijk front vormt. De Financial Times schreef vorige week op basis van diplomatieke bronnen dat Europese lidstaten het diepgaand oneens zijn over de timing van sancties tegen Rusland. Sommige EU-landen vinden dat daar pas sprake van moet zijn in het geval van een bijna algehele invasie, andere leggen de lat veel lager.

Een van de moeilijkheden is de Duitse afhankelijkheid van Russisch gas. In 2017 leverde Moskou voor het eerst meer dan de helft van het gas dat in Duitsland wordt verbruikt. Dat maakt de Duitse positie kwetsbaar.