Andersom laten haar collega’s weten Merkel ook te gaan missen. Macron loofde de Duitse bondskanselier begin deze maand toen zij de hoogste Franse onderscheiding kreeg: het Grootkruis van het Legioen van Eer. Hij prees haar werk om „Europa bij elkaar te houden.” Ook sprak hij van „de les die je ons hebt gegeven, om standvastig te blijven tijdens sterke tegenwind en om ervoor te zorgen dat iedereen verenigd blijft.”

Hoe kreeg Merkel dat voor elkaar? Nu ze terugblikt op zestien jaar bondskanselierschap, doet ze ook daar een boekje over open. „Probeer eens een mijl in de schoenen van een ander te lopen.” Kortom: luisteren en begrip tonen, maar tegelijkertijd vast blijven houden aan eigen idealen. Juist dát, die luisterende oren, zijn volgens critici zo broodnodig in Brussel.

Het is precies het betoog van de Fransman die een gooi doet naar het presidentschap in Frankrijk en die één van de hoofdrolspelers was in het hele brexitproces: Michel Barnier. Hij verraste vriend en vijand door in de huidige race om het presidentschap te hameren op de nationale soevereiniteit van Frankrijk en de onwenselijkheid van meer Europese eenwording.

De man die tijdens de brexitonderhandelingen dag in, dag uit hét toonbeeld was van Europese eenheid, zet nu zelf vraagtekens bij de wenselijkheid van die uniformiteit. De reden lijkt vrij simpel: de brexit heeft de EU-onderhandelaar het een en ander geleerd. Over de brexitgesprekken zegt hij dat het hem spijt „dat sommige mensen in Brussel ervoor kozen om niet te luisteren. Er is daar een soort arrogantie. We moeten mensen respecteren en naar ze luisteren.”

Schuldloos

Dat is soms makkelijker gezegd dan gedaan. Luisteren en begrip tonen blijken lastiger dan het vast blijven houden aan eigen idealen. Die arrogantie, zoals Barnier het noemt, is niet iets waar alleen Brussel van kan worden beschuldigd. De nationale regeringen in de (voormalige) lidstaten zijn ook niet schuldloos.

De Britse regering toont bijvoorbeeld tijdens de –op de achtergrond nog steeds voortdurende– brexitonderhandelingen dat eigen idealen belangrijker zijn dan een luisterend oor. Ja, ze hebben dan wel een brexitdeal met de EU ondertekend, maar nee, ze zijn er nu toch niet blij mee. Al weken klinken er vanuit Londen dreigementen om eenzijdig delen van het akkoord te negeren. Dat is voor Brussel onacceptabel. „Hun benadering is zeer ideologisch.” En: „Ze leven in hun eigen brexitwereld”, zo klinkt het.

Ook onder Europese lidstaten is het nastreven van eigen idealen zichtbaar. Botsingen zijn in die gevallen onvermijdelijk. Polen en Hongarije staan al jaren lijnrecht tegenover andere lidstaten en Brussel in onder andere kwesties als de bescherming van de rechtsstaat, abortus en lhbt-rechten.

Als de EU een huwelijk is, zoals de Unie zo vaak wordt omschreven, doen alle betrokkenen er goed aan om te leren van wijze ouders met levenservaring: als je een gelukkig huwelijk wilt, moet je luisteren, geven en nemen.