Zelf heb ik altijd respect voor Merkel gehad. Is dat omdat ze te midden van het politieke gekrakeel de rust bewaarde? Misschien. De latere president, Joachim Gauck, die ik in 2005 interviewde toen ze voor de eerste keer als CDU-lijsttrekker aan de verkiezingen meedeed, gaf destijds al hoog over haar op. De in 2018 overleden oud-directeur van het Duitsland Instituut, Maarten Brands, deed dat ook altijd. Zij prezen haar grote kennis, haar enorme inzet en haar verfijnde humor.

Wat mij opviel, en ook beviel, was dat ze ondanks dit alles altijd bescheiden bleef. Kwam dat door haar DDR-achtergrond? Toen ik eind jaren zeventig aan de universiteit van Rostock een vakantiecursus Duits volgde om mijn spreekvaardigheid en uitspraak op een hoger peil te brengen, zag ik bij Oost-Duitse studenten diezelfde bijna onderdanige houding. Zij vertoonden geen haantjesgedrag zoals je dat in West-Duitsland veel eerder tegenkwam. Waarschijnlijk was deze weinig dominante opstelling van veel Oost-Duitsers een gevolg van het feit dat na de nazidictatuur van Hitler de communistische overheersing volgde. Bijna zestig jaar onderdrukt worden doet wat met mensen. Het leidde bij de DDR-burgers en ook Angela Merkel tot een ogenschijnlijk terughoudende opstelling. Bij de bondskanselier kan het bovendien een kwestie van opvoeding zijn geweest. De bescheidenheid sierde haar in ieder geval te midden van alfamannetjes als Berlusconi, Trump en Sarkozy, om er een paar te noemen.

De Oost-Duitsers kenden wel de nodige humor, vaak ging het dan om zelfspot. Een voorbeeld. Reizen naar het vrije Westen stond het communistische regime niet toe, maar de studenten gaven aan dat ze toch in Nederland waren geweest. „Met mijn vinger op de landkaart”, antwoordden ze dan op mijn vraag hoe dat mogelijk was.

Natuurlijk was Merkel niet volmaakt. Een van haar grootste minpunten is het opschuiven naar links op ethisch gebied, zoals bij het homohuwelijk. Tijdens haar kanselierschap zijn de verschillen tussen rijk en arm gegroeid. En door haar vluchtelingenbeleid –„Wir schaffen das”– creëerde ze ruimte op rechts die de extreemrechtse AfD voor zich opeiste.

Anderzijds was het Merkel die zestien jaar lang zorgde voor stabiliteit, in haar eigen land en in Europa. Het is de vraag nog maar of degene die haar opvolgt, partijgenoot Laschet of SPD’er Scholz, voor rust kan zorgen. In Duitsland, maar ook in Europa laat zij een vacuüm achter. Dan zijn er altijd haantjes die in dat gat duiken. Die zitten er in de eerste plaats ter meerdere glorie van zichzelf en niet voor hun land. Merkel heb ik daar niet op kunnen betrappen.

Wat gaat deze domineesdochter straks doen? In het actualiteitenprogramma Tagesschau antwoordde ze: „Dan ga ik een beetje slapen, en dan zien we wel.” Wat mij betreft gaat ze haar memoires schrijven. Ik zie ernaar uit.