De taliban slagen er in een mum van tijd in om Afghanistan volledig onder de voet te lopen. Mart de Kruif is „verrast” door de razendsnelle ontwikkelingen, vertelt hij vanaf zijn vakantieadres in Zuid-Frankrijk.

Mart de Kruif (62), van 2011 tot 2016 de hoogste baas van de Koninklijke Landmacht, kent Afghanistan van binnenuit. In 2008 en 2009 gaf hij leiding aan 45.000 militairen van de NAVO-troepenmacht ISAF (International Security Assistance Force) in Afghanistan. Nederland heeft drie jaar lang 30.000 militairen geleverd voor ISAF in de Afghaanse provincie Uruzgan.

Wat doet het ineenstorten van Afghanistan u persoonlijk?

„Heel veel. Het komt behoorlijk binnen. Ik vind het verschrikkelijk wat de Afghanen nu allemaal aan leed moeten doorstaan.

Herinneringen aan Afghanistan bestaan niet uit woorden, maar vooral uit beelden. Blauwe plastic zakken associeer ik nog altijd met de blauwe zakken vol met afgerukte ledematen in het ziekenhuis. Dat beeld raak ik niet meer kwijt.”

U hebt als ISAF-commandant 282 families het trieste bericht moeten sturen dat hun zoon was gesneuveld.

„Ik vergeet dat nooit meer. Tijdens mijn vakantie in Zuid-Frankrijk kan ik niet meer vrolijk het zwembad induiken, terwijl honderden militairen zijn gesneuveld of zwaargewond geraakt.

Ik voel me daar niet schuldig over, maar ik blijf wel verantwoordelijk omdat ik destijds commandant was. Maar juist daarom voel ik het als mijn plicht mijn verhaal te vertellen. Voor alle offers die onder mijn leiding zijn gebracht. Opdat het niet nog een keer kan gebeuren.”

In Uruzgan zijn 25 Nederlandse militairen omgekomen. Is dat allemaal zinloos geweest?

„Zingeving heeft twee lagen. De operatie is niet geslaagd. Militairen hebben vijftien jaar lang verlichting gebracht in Afghanistan. De helft van de bevolking is ingeënt tegen polio, vrouwen en meisjes hebben onderwijs gekregen. Maar uiteindelijk slaat de balans toch negatief door.

Voor mij persoonlijk is het geen zinloze missie geweest. We hebben in Uruzgan onze stinkende best gedaan. Meer kun je niet doen. Militairen gaan op missie voor de kameraadschap, voor het avontuur en soms ook voor het geld. Maar allemaal zijn ze ervan overtuigd dat thuisblijven niet bijdraagt aan de veiligheid in de wereld.

Mijn vader is drie jaar als dwangarbeider te werk gesteld in Duitsland. Mijn ouders hebben me altijd meegeven dat vrijheid een prijs heeft. Soms kun je niet langs de kant blijven staan, maar moet je vechten voor datgene waar je voor staat. Net als die 550 jongens die begraven liggen op de Grebbeberg. Ze wisten dat ze niet zouden winnen, maar vochten waar ze voor stonden.”

Had u zó’n snelle opmars van de taliban verwacht?

„Nee, om eerlijk te zijn niet. Ik ben verrast. Niemand had rekening gehouden met zo’n snelle opmars. De Amerikaanse inlichtingen wezen daar ook niet op.”

Hoe heeft de val van Kabul zich zo snel kunnen voltrekken?

„Het terugtrekken van ambassadepersoneel door westerse landen heeft een enorme impuls gegeven aan het onder de voet lopen van Afghanistan. De Afghanen raakten hun vertrouwen kwijt: de steun van het westen is dus veel minder hard dan gedacht.”

Afghaanse militairen lijken niet bereid te vechten voor hun land. Klopt dat beeld?

„Nee. Het beeld is ontstaan dat Afghanen laf zijn. Niets is minder waar. Afghanen zijn zondermeer bereid te vechten.

Je moet de Afghanen echter kennen om te begrijpen wat er is gebeurd. Eer is de grootste deugd in Afghanistan. Als je met een Afghaan hebt gevochten, heb je een band voor het leven. Verraad je een Afghaan, dan heb je een vijand voor het leven.

Een Afghaan vecht ten eerste voor zijn stam, dan voor de internationale steun en ten slotte voor de regering. Als de internationale troepen wegtrekken én de president vlucht, dan blijft zijn stam over. Daarom valt het Afghaanse leger uit elkaar.

De Afghanen zijn er altijd vanuit gegaan dat het westen hen zou helpen zolang het nodig was. Nu de internationale coalitie ineens de ruggengraat uit de samenwerking haalt, stort hun vertrouwen als een kaartenhuis in elkaar. Afghanen voelen zich in de steek gelaten.”

Terugtrekking van de VS en bondgenoten uit Afghanistan is niet verstandig?

„Terugtrekking is onherstelbaar, onnodig en oliedom. Oud-president Trump heeft gezegd dat de VS zich zouden terugtrekken, maar hulp zouden blijven geven zolang als nodig. Dat wordt nu wel heel ruim geïnterpreteerd. De Amerikaanse president Biden trekt zich volledig terug.”

Wat zijn de consequenties?

„Het westen is voor decennia z’n invloed kwijt in dit deel van Azië. Maar het is ook de toegang kwijt tot grondstoffen die in ons land belangrijk zijn voor bijvoorbeeld de energietransitie.

Terugtrekking is een strategische blunder. We zien een enorme militaire expansie van China. Bondgenoten van de VS die antwoord moeten geven op die dreiging, vragen zich nu af of ze met de VS in zee kunnen gaan.

De VS voeren hiermee een gevaarlijke strategie. De vraag is ook wat de Amerikanen na terugtrekking uit Syrië en Afghanistan in bijvoorbeeld Libië en Irak gaan doen.

De Amerikaanse president Joe Biden zegt dat de VS zullen optreden bij dreiging. „Nou, beste president, dan bent u rijkelijk laat”, zeg ik dan. De VS en bondgenoten moeten preventief actie ondernemen.”

Hoe kunnen de VS zo’n strategische blunder maken?

„In de VS ontbreekt het aan een langetermijnvisie op de wereld. China is een enorm opkomende militaire macht. Dan verwacht ik een coherent Amerikaans buitenlands beleid.

De VS trekken zich echter terug uit Syrië, met grote strategische en geopolitieke gevolgen. Iran rukt op in Syrië en Rusland beschikt daar nu over twee marinebases. Dat voelt unheimisch. Het westen moet optreden om de dreiging voor te zijn. Isolationisme van de VS leidt altijd tot een ramp in de wereld.”

Hoe ernstig is het ontbreken van zo’n visie voor Europa?

„Heel ernstig. Europa kan militair gezien helemaal niets. Daarom is de transatlantische band zo ongelooflijk belangrijk.

Europa hanteert een aanpak van diplomatie, van economische sancties en als allerlaatste optie van militair ingrijpen. Daarmee sta je per definitie op achterstand. Want Rusland en China zitten zo niet in de wedstrijd.”

VS-president Joe Biden zegt dat nation building, opbouw van Afghanistan, nooit een doel is geweest.

„Klinkklare onzin. De VS hebben 130 miljard dollar uitgegeven aan de opbouw van Afghanistan om het land geen broeinest van terrorisme te laten worden. Elke Amerikaanse commandant in Afghanistan had elk half jaar één miljoen dollar te besteden aan bijvoorbeeld infrastructuur.”

U vindt terugtrekking niet verstandig, maar hoe lang had het westen dan in Afghanistan moeten blijven?

„Om de gezondheidszorg, het leven van vrouwen en meisjes en het leger en de politie te verbeteren, ben je generaties verder. De overheid had daar eerlijk over moeten zijn.”

Nederland is twintig jaar bezig geweest in Afghanistan, ook met trainen van leger en politie.

„Nederland is maar drie jaar, van 2007 tot 2010, op grotere schaal actief geweest met de Taskforce Uruzgan. Daarna nog met een politietrainingsmissie en andere kleinere bijdragen.

Vergeet niet dat Nederland als eerste land is vertrokken. De PvdA heeft in 2010 om politieke redenen de stekker uit de missie getrokken. Om Job Cohen premier te maken. Dat is nog mislukt ook.”

Is decennialange militaire inzet wel vol te houden?

„Een internationale troepenmacht van 3500 man, in combinatie met hulpverleners en opbouwwerkers, had voldoende kunnen zijn om de situatie in Afghanistan in de greep te houden. Zo’n inzet moet te doen zijn. De prijs die we nu gaan betalen, is vele malen groter.”

De politiek steggelt al weken over het terughalen van tolken en/of andere Afghaanse helpers. Heeft Nederland hierin een taak?

„Jazeker. Geen twijfel over. Niet alleen tolken, maar ook anderen. Bij onduidelijkheid moet iemand het voordeel van de twijfel krijgen.”

Hoe beoordeelt u het debat over de tolken?

„Ik snap de initiële opstelling van het kabinet om het zorgvuldig te doen. Maar als er chaos en paniek ontstaan, moet je het beleid daarop aanpassen.”

Moet Nederland nog vredesmissies willen doen? Of hebben Uruzgan en Srebrenica geleerd dat missies gedoemd zijn te mislukken?

„Vredesmissies falen niet per definitie. De inzet op de Balkan heeft wel degelijk zin gehad. In Bosnië is het na de genocide nu al twintig jaar vrede met goede toekomstperspectieven. De VN-missie op de Golan zorgt al zestig jaar voor relatieve rust. Onze aanwezigheid in de Baltische staten is een duidelijk signaal aan Poetin: Tot hiertoe en niet verder. Dat soort missies blijft nodig.”

Wat moet de politiek met de missie in Afghanistan?

„Een Brits parlementslid zegt treffend: „Niet krijgsmachten voeren oorlog, maar parlementen voeren oorlog.” De politíek stuurt militairen op missie, militairen zenden zichzelf niet uit.

Als een missie van 30.000 militairen, waarbij 300.000 familieleden in angst hebben gezeten, niet is geslaagd, moet de politiek onderzoeken hoe dat heeft kunnen gebeuren.

De politiek moet missies aan de voorkant heel goed regelen. Wat zijn de randvoorwaarden, wat de doelstellingen? Dat is nooit gebeurd. Daarom hoop ik dat de politiek geen punt achter de discussie over Afghanistan zet, maar een komma.

CDA-Kamerlid Derk Boswijk vroeg zich deze week, mede namens de SGP, af: Waar ligt onze schuld? Het parlement –regering én oppositie, Tweede én Eerste Kamer– heeft de verantwoordelijkheid om in de spiegel te kijken. Dat is een constitutionele plicht, maar ook een ethische plicht. Tegenover de Afghanen, maar ook tegenover 30.000 Nederlandse militairen en 300.000 familieleden. Ik roep het parlement ertoe op dat onderzoek op te pakken. Dit kunnen politici niet laten gaan.”

Hebt u er vertrouwen in dat de politiek dit oppakt?

„Ik zou graag volmondig ja zeggen. Maar ik zie dat de politiek erg op de korte termijn is gericht.”

Pleit u voor een parlementaire enquête?

„Dat is aan de politiek. Ik wil mijn bijdrage leveren.”

De taliban lijken zich redelijk verzoenend op te stellen. Zijn ze veranderd?

„Daar geloof ik niets van. De taliban hebben goede communicatieadviseurs die doen aan ”window dressing”, zich mooi voordoen voor de buitenwereld.

Mijn ervaring is dat de taliban tijdens mijn periode daar altijd uit zijn geweest op één ding: zoveel mogelijk bloed. Hoe meer slachtoffers ze konden maken met aanslagen, hoe beter. Waarbij iedere menselijkheid of regel van het humanitair oorlogsrecht stelselmatig werd overschreden. Om maar aan te tonen dat de regering of ISAF geen veiligheid konden bieden. Met als gevolg dat veel slachtoffers van de taliban vrouwen en kinderen waren.”

Hoe ziet u de toekomst van Afghanistan?

„Ik zie het donker in. De echte strijd tussen de taliban en de verschillende stammen moet nog komen, waarin doorvoer van heroïne een belangrijke rol speelt. Misschien geen burgeroorlog, maar wel veel interne frictie. Afghanistan heeft de afgelopen veertig jaar geen vrede gekend, maar zal het de komende veertig jaar ook niet kennen.”