Gek is het niet, dat informateur Mariëtte Hamer Kamervoorzitter Vera Bergkamp om uitstel heeft gevraagd. Tot een nieuw kabinet komen –zonder twijfel het kabinet-Rutte IV, dat wel– is een zaak van lange adem. Tijdens de verkiezingsavond leken VVD, D66 en CDA aanvankelijk een meerderheid te halen. Maar naarmate de avond verstreek, verdampte die, en werd duidelijk dat de formatie een pittige klus zou worden. De werkelijkheid dat het tóén al lastig was, zou nu, bijna drie maanden na de stembusgang, haast uit beeld raken. Nederland beleefde sindsdien immers zowel de verkennersgate, de vertrouwenskwestie rond de persoon van VVD-leider Mark Rutte, als een lange reeks gesprekken over “de inhoud”. Ondanks dat alles is Hamer „niet heel somber” over het vervolg van de formatie, liet de informateur vrijdagmiddag tijdens een persmoment weten. De inhoudelijke verschillen die de informateur beluistert in haar gesprekken met fractieleiders over een nationaal herstelplan voor na de coronacrisis stemmen haar „optimistisch.”

„We zitten in een fase in het verkenningsproces dat we steeds verder komen”, aldus Hamer. En, merkt de informateur op, „er zit al beweging in.”

Ziet Hamer dan al een concrete meerderheid van partijen die straks met elkaar gaan onderhandelen over een regeerakkoord? „Nee, dat niet”, zegt de informateur. „Maar er zijn veel mogelijkheden.”

In totaal zijn er zeker zeven opties die ten minste enigszins reëel zijn. Toegegeven: sommige daarvan zijn weinig kansrijk. In de formatie is het echter ook van belang dat helder wordt welke opties echt afgestreept moeten worden. Partijen die in een coalitie stappen, moeten die keuze ‘verkopen’ aan hun achterban. Daarbij kan het absoluut helpen als álle andere redelijke opties al afgestreept zijn. Het land moet immers bestuurd worden, kan dan naar voren gebracht worden.

Optie 1: De Kaag-coalitie

Een vijfpartijencoalitie van VVD, D66, CDA, PvdA en GroenLinks wordt de laatste tijd veel genoemd. Dat heeft in elk geval twee redenen: PvdA en GL houden op dit moment stevig aan elkaar vast: samen uit, samen thuis. Én D66-voorvrouw Sigrid Kaag heeft haar voorkeur uitgesproken voor deze optie; vandaar dat die zelfs naar haar vernoemd is.

Het probleem met deze variant ligt bij VVD en CDA. Beide partijen hebben weinig trek om te regeren met de linkse PvdA én GL, die ver van hen af staan, en niet beide nodig zijn voor een meerderheid.

Een uniek voordeel van deze optie is dat er wél een meerderheid in de Eerste Kamer is.

Optie 2 en 3: Links tóch los verkrijgbaar

Veel interessanter voor VVD en CDA is het als het verbond tussen PvdA en GL breekt. De ‘kostprijs’ van een coalitie met een van beide is namelijk lager voor VVD en CDA.

Vooral voor de PvdA lijkt de voorwaarde om alleen samen met GL te regeren een harde eis. Bij de PvdA hebben ze slechte herinneringen aan het kabinet-Rutte II, toen VVD en PvdA samen regeerden.

Mogelijk is een variant met GroenLinks zelfs kansrijker, ondanks het verzet in de VVD tegen regeren met die partij. Duidelijk is in elk geval dat GL graag wil regeren. Ook in 2017 werd met de partij onderhandeld, maar dat klapte omdat de partijen er niet uit kwamen op het thema migratie. Na de verkiezingen gaf GL-leider Jesse Klaver daarover aan: „Wij zijn niet van plan dat op te spelen.”

Optie 4: Een minderheidskabinet

Na de verkiezingen van 2017 was het al snel kraakhelder: VVD, CDA en D66, alias het motorblok, zouden in elk geval gaan regeren. De enige vraag was: welke partij schuift aan om er een meerderheidscoalitie van te maken?

Nu, vier jaar later, ligt het anders. Het initiatief bij VVD en D66; een variant zonder beide partijen is ondenkbaar. Het meest waarschijnlijk is dat ook het CDA meedoet. Vervolgens is opnieuw de vraag: wie schuift nog meer aan? Bij elke optie met vier of vijf partijen zijn er wel bezwaren. Een minderheidskabinet is onder de streep dan ook een reële optie. Partijen als CU en SGP kunnen per geval de 73 zetels tellende coalitie aan een meerderheid helpen.

Optie 5: Paars

Ondanks de vurige wens van de VVD bestaat de mogelijkheid dat het CDA niet deelneemt aan de toekomstige coalitie. Zeker kort na de verkiezingen stelde CDA-voorman Wopke Hoekstra zich behoorlijk afhoudend op. Daarnaast tast in elk geval de buitenwacht in het duister over de wensen van Kamerlid Pieter Omtzigt.

Een variant die D66, PvdA en GL niet zullen verafschuwen, is gedrieën in een coalitie met de VVD stappen. Klein probleempje: deze optie blijft steken op 75 zetels. Veel groter probleem: gezien de weerzin bij de VVD tegen de Kaag-coalitie, zal de partij de paarse variant zéker niet zien zitten.

Optie 6: Tóch verder met de CU

Een formatie van honderden dagen, en er dan op uitkomen dat de oude coalitie met elkaar verdergaat? Dit scenario is zéker niet uitgesloten. In de afgelopen tijd is wel duidelijk geworden dat de uitspraak van ChristenUnieleider Gert-Jan Segers om niet meer met Rutte te regeren, niet meer voor de volle 100 procent overeind staat. Wél zou Segers er te zijner tijd in moeten slagen een draai aan de achterban te verkopen.

Het belangrijkste obstakel ligt echter elders: op medisch-ethisch terrein liggen vooral D66 en ChristenUnie ver uit elkaar. Dat ging vier jaar lang goed, maar D66 wil nu vaart maken met de voltooid levenwet. De CU ziet dat absoluut niet zitten.

Optie 7: Rechts erbij

Ondanks de rechtse meerderheid in de Kamer zijn er geen reële opties die echt ‘over rechts’ gaan. Dit komt doordat veel partijen PVV en FVD uitsluiten. Wel wordt soms de variant VVD, D66, CDA en JA21 genoemd. Aantrekkelijk is dat JA21 in de Senaat zeven zetels heeft. Een forse belemmering voor deze optie is echter dat D66 en JA21 op diverse grote thema’s ideologische tegenstanders zijn.