De winnaars van de verkiezingen, VVD en D66, gaan in ieder geval deel uitmaken van de coalitie. Maar welke partijen dit blok aan een meerderheid gaan helpen in de Tweede én Eerste Kamer is nog allerminst duidelijk.

Donderdagmiddag gingen de nieuwgekozen fractievoorzitters langs bij Tweede Kamervoorzitter Arib, die een verkenner vraagt om te onderzoeken welke partijen een coalitie willen vormen. De regel is dat de verkenner lid is van de partij die de meeste zetels haalde; in dit geval de VVD.

Voortouw

Demissionair premier en VVD-lijsttrekker Rutte vindt dat de twee grootste partijen het voortouw moeten nemen. Zoals het er nu naar uitziet krijgen VVD en D66 samen 59 zetels (35 en 24). Dat zijn er zeventien te weinig voor een meerderheid in de Tweede Kamer.

Rutte wil ook graag dat het CDA aanschuift, maar de vraag is of de partij dat wil, nu de christendemocraten vier zetels verloren.

Maar stel dat het CDA wél wil praten, dan nog heeft een coalitie van VVD, D66 en CDA geen meerderheid. De drie partijen blijven steken op 74 zetels.

ChristenUnie

Dan is er dus nog een vierde partij nodig, net als in het kabinet-Rutte III. Mogelijk dat dan de ChristenUnie in beeld komt. Die partij zit nu ook in de coalitie en houdt haar vijf zetels. De vraag is wel of Segers en consorten dat willen. De voltooidlevenwet van D66 is voor de CU een breekpunt.

Als het CDA wel wil en de ChristenUnie niet, dan kunnen VVD, D66 en CDA kiezen uit veel andere partijen. Maar de linkse partijen SP en GroenLinks staan, gezien de gevoelige verliezen die ze leden, waarschijnlijk niet te trappelen. Wellicht dat de PvdA belangstelling heeft; die won niet, maar verloor ook niet. FVD is gezien de grilligheid van lijsttrekker Baudet geen optie. Nieuwe partijen als Volt of JA21 zullen ongetwijfeld „ja” zeggen als ze worden gevraagd, maar het ligt niet voor de hand dat deze nieuwkomers, die hun betrouwbaarheid nog niet hebben bewezen, aan bod komen.

Als het CDA toch niet wil en ook de CU afhaakt, dan wordt de formatie erg ingewikkeld. De PVV kan VVD en D66 aan een nipte meerderheid helpen, maar die partijen hebben elkaar uitgesloten. De drie linkse partijen, PvdA, SP en GroenLinks, kunnen VVD en D66 ook aan een meerderheid helpen, maar de VVD wil waarschijnlijk niet met allemaal progressieve partijen in zee. Regeren met FVD en andere rechtse partijen valt ook af omdat die samen met VVD en D66 geen meerderheid in de Tweede Kamer hebben.

Maar stel het CDA wel wil regeren en dat D66 en CU op het gevoelige dossier van levensbeëindiging zonder medische noodzaak, toch een modus kunnen vinden, dan doemt er nog een probleem op; namelijk de Eerste Kamer.

Eerste Kamer

Een kabinet dat kan rekenen op steun van de meerderheid in de Tweede Kamer hoeft niet per definitie een meerderheid in de Eerste Kamer te hebben. Alle kabinetten van Rutte hadden die meerderheid niet of raakten die tussentijds kwijt. Maar de formerende partijen zullen ook kijken hoe ze gevoelige onderwerpen door de Eerste Kamer kunnen loodsen.

VVD, D66, CDA en CU hebben in de Eerste Kamer 32 van de 75 zetels. VVD, D66, CDA en PvdA hebben in de Eerste Kamer samen 34 van de 75 zetels. Om zich van voldoende steun in de Senaat te vergewissen, zal Rutte-IV steun moeten zoeken bij een of meerdere oppositiepartijen in de Senaat.

Kortom: de formatie van het vierde kabinet-Rutte wordt een lastige puzzel.