Demissionair premier en VVD-leider Mark Rutte toonde zich de overlevingskunstenaar die hij vaak is. Tegenover een unaniem woedende Kamer bleef Rutte donderdag lange tijd overeind. De Tweede Kamer had om antwoorden gevraagd, maar kreeg die niet. De Kamer had vertrouwen willen krijgen, maar kreeg dat niet. En de Kamer had willen horen hoe het verder moet met de formatie, maar creëerde alleen maar meer verwarring. Demissionair premier en fractievoorzitter Mark Rutte (VVD) stond aan het einde van het debat, middenin de nacht, nog overeind. Een motie van wantrouwen, ingediend door PVV-leider Geert Wilders, haalde geen meerderheid, omdat de gevallen coalitie van Rutte III (VVD, CDA, D66 en ChristenUnie) die niet steunde. Rutte zei: „Ik ga door als minister-president.”

Maar Rutte is zwaar beschadigd uit het debat gekomen. Een motie van afkeuring, ingediend door de beoogde coalitiepartners D66 en CDA, haalde wel een ruime meerderheid. Daarin staat dat Rutte „ernstige schade” aan het formatieproces én aan de relatie tussen overheid en burger heeft berokkend.

Trouw:

De premier is zwaar beschadigd geraakt door zijn rol achter de schermen bij de kabinetsformatie. Rutte blijkt met de verkenners gesproken te hebben over CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt, terwijl hij dat tot twee keer toe hard ontkende. De informatie waar de Kamer al een week naar op zoek was, bleek in het hoofd van de premier te zitten, maar zoekgeraakt te zijn. Rutte heeft zich het gesprek ‘achteraf verkeerd herinnerd’, meldde hij donderdag de Kamer alsnog. Die bekentenis leidde onmiddellijk tot de vraag of hij voor de vierde keer premier kan worden. Zelfs als Rutte aanblijft, zal zijn rol niet meer dezelfde zijn. Zijn gezag is aangetast. Ook als hij het voordeel van de twijfel houdt, is een politiek gegeven dat maar weinig fracties in de Tweede Kamer echt geloven in zijn geheugenverlies.

Volkskrant:

Mark Rutte is zwaar gehavend door het debat over de Omtzigtaffaire. Zijn gedroomde coalitiepartners D66 en CDA dienden een motie van afkeuring tegen hem in, de oppositie steunde ook de nog zwaardere motie van wantrouwen. Rutte lijkt amper nog in staat om een nieuw kabinet te vormen. ‘U heeft Mark Rutte de facto onthoofd’, concludeerde PVV-voorman Geert Wilders nadat D66-leider Sigrid Kaag haar motie van afkeuring had ingediend tegen de man die op weg leek om de langstzittende premier uit de geschiedenis te worden. Kaag sprak het niet eens tegen. Rutte moest maar zijn eigen conclusies trekken, was de boodschap van de D66-lijsttrekker. CDA-leider Wopke Hoekstra sloot zich daarbij aan. ‘Rutte moet zijn eigen afweging maken.’

Zelfs de VVD-leider moet zien dat een geitenpaadje naar een kabinet Rutte-IV niet zo snel opdoemt. De linkse oppositie kan na de motie van wantrouwen amper nog met hem in zee.

Rutte-4 is heel, heel ver weg, staat te lezen in de analyse van het AD. Het leek na de verkiezingen een uitgemaakte zaak. Mark Rutte kon zich gaan opmaken voor zijn vierde ambtstermijn als premier. Sinds donderdagnacht ziet alles er anders uit. Of dat vierde kabinet-Rutte er nog komt, is ineens onzeker. Het onderlinge wantrouwen is zó groot, dat sommige lijsttrekkers aan het Binnenhof vinden dat het aanblijven van Rutte als VVD-leider de vorming van een nieuw kabinet in de weg staat. En dat is nogal wat, iets meer dan twee weken na de stembusgang waarbij Rutte bijna twee miljoen stemmen kreeg en zijn partij met afstand de grootste maakte.

Integriteit en Rutte, dat wringt al langer in de ogen van veel niet-VVD’ers. In de tien jaar dat Rutte premier is, overleefde hij alle kritiek wel, maar bleef er een zweem van listig optreden hangen. Geheugenverlies, verbroken beloftes, achtergehouden informatie, pas na lang aandringen van de Kamer of journalisten teruggevonden documenten of bonnetjes. En nu dus weer dit!

Telegraaf:

Als de totstandkoming van een kabinet een inkijkje geeft over het succes ervan, dan belooft de volgende ploeg ministers weinig goeds. Was de verkiezingscampagne nog relatief tam en de uitslag met de VVD als de afgetekende winnaar helder, de verkenning voor de opvolging van Rutte-III is volgens de Kamer een puinhoop geworden. De politiek staat totaal voor aap, signaleerde CDA-leider Wopke Hoekstra. Niemand in de vergaderzaal die dat nog wilde ontkennen.

Dat er een nieuw kabinet zal komen staat buiten kijf. Maar de veronderstelde hoofdrolspelers wacht een hobbelige weg. De VVD heeft een knauw gekregen omdat er rond de partij een zweem van nietsontziende leugenachtigheid is gaan hangen. De opvallende vergeetachtigheid van haar leider, die als historicus-premier doorgaans prat gaat op zijn goede geheugen, heeft structurele vormen aangenomen. Rutte’s houdbaarheidsdatum begint evenwel nu ook in de partij een onderwerp van discussie te worden.