Telefoontje van Der Spiegel: we trotseerden de staking

In Veenendaal woont K. Bokma (zondag werd hij 90), directeur in de periode 1971-1991. Hij maakte een roerige tijd mee toen hij in maart 1989 een staking van het drukkerijpersoneel trotseerde. Slechts één dag viel de krant niet op de mat. Toen vond Bokma drukkerij Torendruk in Harderwijk bereid een noodeditie te drukken. „We brachten de kopij er stiekem naartoe en haalden de kranten er stiekem weg, omdat de grafische bonden en de stakers wilden verhinderen dat we toch verschenen.”

Na een bommelding doorzocht de politie het RD-gebouw, maar vond niets. Het was een zware tijd, zegt Bokma. „De vlammen sloegen eruit; heel Nederland sprong erbovenop. Een krant publiceerde een hele pagina met als teneur wat een lelijke man ik wel was. Het Duitse blad Der Spiegel benaderde me, omdat de redactie wilde weten hoe zo’n klein krantje de landelijke staking trotseerde.”

Bokma hield voet bij stuk. „Toen we in 1980 het tweede contract met drukkerij Wegener in Apeldoorn afsloten, had ik als voorwaarde gesteld dat wij ook bij een eventuele staking zouden kunnen blijven verschijnen. Dat maakte het Wegenerpersoneel niet waar. Daarom heb ik gezegd: „Als op 1 januari 1991 de contractperiode voorbij is, vertrekken we.” Sindsdien wordt het RD bij de BDU in Barneveld gedrukt. Dat was ook wel goed, want Wegener was van een plaatselijke drukkerij die dicht bij ons stond, uitgegroeid tot een grootschaliger bedrijf.”

Ongeoorloofde afwezigheid tijdens de revolutie

Dr. C. S. L. Janse (77) uit Apeldoorn was de eerste hoofdredacteur, van 1971-2003. „Daar zou je –in aanvulling op het standaardwerk dat Jan van ’t Hul bij dit jubileum publiceert– een boek over kunnen schrijven”, zegt hij. „Bijvoorbeeld over een van de eerste buitenlandredacteuren. Als randkerkelijke was hij eigenlijk per ongeluk aangenomen. De principiële identiteit van de krant was hem volstrekt vreemd. Maar in de beginperiode van het RD was er weinig keus.”

Er hing altijd een sfeer van geheimzinnigheid om hem heen, zegt Janse. „Zijn collega Steven Paas verdacht hem ervan een geheim agent van de Russen te zijn! Algauw was ik hem liever kwijt dan rijk. Dat lukte in 1975, na de Portugese Anjerrevolutie. Hij had toen een paar dagen vrij genomen, maar liet vervolgens via de telex weten dat hij nog een tijdje weg zou blijven.

Inmiddels had een van onze redacteuren ontdekt dat hij onder pseudoniem optrad als radioverslaggever: zijn stem was nogal herkenbaar, want hij had jaren in Zuid-Afrika gewoond. Uiteraard was dat eigenmachtig wegblijven niet te tolereren. Directeur Bokma ontsloeg hem dan ook op staande voet.”

Blees bracht buitenland dichterbij

In de jaren 1978-1986 was J. Blees (1925-1986) uit Apeldoorn hoofdredacteur. Het is de enige periode in de RD-geschiedenis geweest waarin er twee hoofdredacteuren waren. In 1971 was Blees benoemd tot parlementsredacteur en van januari 1972 tot juli 1978 was hij adjunct-hoofdredacteur. Ook zijn vrouw werkte bij het RD: elke week typte ze thuis de preekbeurtenpagina’s uit.

Blees was een innemende man, zegt voormalig chef-redacteur Hans Leune. „Hij kon mensen motiveren, maar was wel chaotisch. Omdat het organisatorisch niet zo liep, ben ik in 1979 aangetrokken als secretaris van de hoofdredactie. Blees had vooral interesse voor buitenlandpolitiek. Zijn zaterdagse rubriek Dichterbij sprak mensen aan, ook door de vaderlijke toon. Hij had veel contacten –met name rond Israël en Zuid-Afrika– en ging graag op reis.”

Blees was tweede voorzitter van de Nederlands-Zuidafrikaanse Werkgemeenschap. Nauwe banden had hij met de conservatieve vredesbeweging ICTO. „Aan de jaarlijkse vredesmaand in november besteedden we dan ook op een andere manier aandacht dan media die meer de koers van het IKV aanhielden.”

In juli 1984 werd Blees getroffen door een hartinfarct en hersenembolie. Dat belemmerde zijn functioneren en daarom ging hij met ziekteverlof. Hij verhuisde naar Katwijk en is kort daarna op 60-jarige leeftijd overleden.

„Begrip voor onze digitale activiteiten ontstond later pas”

Directeur in de periode 1991-2003 was ing. J. Koetsier (77) uit Nunspeet. „Met betrekking tot de identiteit heeft de opkomst van internet in die jaren de meeste aandacht van me gevraagd”, zegt hij. „Hoe konden we met het RD hiervan op een verantwoorde wijze gebruikmaken, met Gods Woord als richtsnoer? Voor velen was internet in de jaren negentig onbekend. Dit was bij mij, vanwege mijn technische achtergrond, niet zo. In mijn loopbaan bij Siemens had ik in de gezondheidszorg aan de wieg gestaan van de digitalisering van informatie en het gebruik van internet. Daarom voorzag ik een stormachtige ontwikkeling van internet en dachten we na over de toepassing daarvan binnen het RD.”

Helaas werden onze activiteiten door velen in onze gezindte niet begrepen

Dit resulteerde in het opzetten van een website voor informatie en in RD-net voor e-mail. „Helaas werden onze activiteiten door velen in onze gezindte niet begrepen”, zegt Koetsier. „Men was van mening dat het, net als bij de televisie, mogelijk was internet buiten de deur te houden. Daardoor konden wij RD-net onvoldoende ontwikkelen en namen velen in de gezindte helaas een abonnement op open internet, met alle gevolgen van dien. We weten nu, twintig jaar later, dat een maatschappij zonder internet ondenkbaar is. Ook binnen onze gezindte wordt nu –gelukkig veelal met een filter– thuis, in kerk en school intensief van internet gebruikgemaakt.”

Het RD beleeft een mijlpaal. „Soli Deo Gloria. Ik wil het voor de toekomst Gods zegen toewensen.”

Van groot naar klein

In de jaren 2003-2017 was W. B. Kranendonk (65) uit Amersfoort hoofdredacteur, voordien adjunct vanaf 1997. „Behalve het genoegen dat een redacteur betaald nieuwsgierig mag zijn en vaak met zijn neus op interessante gebeurtenissen staat, is het dagelijks hoogtepunt het moment dat de krant op de mat valt. Als hoofdredacteur ben je dan gepast trots op het feit dat je samen met je collega’s –jazeker: mét elkaar!– de abonnees een pakket pagina’s met boeiend nieuws aanbiedt.

Een belangrijk moment was de overstap van broadsheet –de grote krant die je met wijd uitgestrekte armen leest– naar tabloid, het kleine krantje, zoals dat werd genoemd. Er waren binnen het bedrijf reserves. Een tabloid? Was dat in Engeland niet synoniem met sensatiekrant? Niet voor niets werd de naam tabloid vaak met zichtbaar misprijzen uitgesproken. Moest het RD als „krant met een boodschap” zich daartoe verlagen?

Maar er was meer. Wat zouden de abonnees en de adverteerders doen? Vooral die laatsten. De vrees was dat de advertentie-inkomsten zouden halveren. Geen bedrijf zou immers voor een ‘halve’ pagina hetzelfde willen betalen als voor een hele.

Het viel allemaal reuze mee. De abonnees waren meteen enthousiast. De advertentie-inkomsten daalden nauwelijks. En de redactie, die was bijzonder enthousiast. De krant werd –dankzij de creativiteit van de eigen opmaakredacteuren– fraaier, overzichtelijker en inhoudelijk sterker. Want in plaats van allerlei korte berichten bood het nieuwe formaat juist de gelegenheid meer achtergrondverhalen te schrijven, waardoor de identiteit van onze krant nog meer tot uiting kwam.”

Samen de schouders onder de Bijbel met uitleg

In 2002 trad ir. B. (Bart) Visser (59) uit Elspeet in dienst; hij was directeur/bestuurder in de periode 2003-2018. „Een project in mijn periode bij de Erdee Media Groep dat een blijvende indruk op de achterban en mij heeft achtergelaten, is de Bijbel met uitleg, de BMU. Spontaan ontstaan vanwege de nood rond de verstaanbaarheid van de klassieke Statenvertaling bij jongeren en ouderen, werd het een project dat in de achterban van grote waarde is geworden.

Uit het oogpunt van identiteit was het een project dat erg goed bij onze missie paste. Ruim honderd medewerkers hebben gedurende anderhalf jaar met veel inzet en zorg gewerkt om de BMU te maken tot wat die is. Tweewekelijkse overleggen over inhoudelijke vragen, vele gesprekken om hobbels weg te nemen, veelvuldig overleg met de stuurgroep –bestaande uit vertegenwoordigers van diverse kerken–, gebed om hulp en wijsheid, kritische vragen uit de achterban en een deadline die veel op hoogspanning bracht, borrelen zomaar in mijn herinnering op.

De eerste berekeningen van de te verkopen aantallen kwamen uit op 20.000 stuks, en dat was ambitieus. Gaandeweg het project groeide de oplage tot 100.000 exemplaren. Het was een bijzondere ervaring dat onze achterban deze BMU zo omarmde. De eerste exemplaren werden overhandigd aan vertegenwoordigers van kerken uit de achterban. Het was een niet te vergeten avond, die gekenmerkt werd door grote saamhorigheid. De Bijbel met uitleg is hopelijk velen tot eeuwigheidszegen geworden.”

Levensechte mediatraining

Dr. ir. S. M. (Steef) de Bruijn (58) uit Achterberg is hoofdredacteur sinds 1 maart 2017, voordien adjunct vanaf 2004. „Het RD is altijd een vreemde eend in de bijt van de media geweest”, stelt hij. „Neem onze mediatrainingen: we oefenen mensen in omgaan met vervelende journalisten. Bij mijn weten is er geen enkel ander medium dat zoiets doet.

Ik herinner me nog goed dat Jacob Hoekman en ik in maart 2010 de eerste training aan tientallen leidinggevenden uit het basisonderwijs gaven. In de jaren erna hebben we, samen met de VGS en met Jan van Klinken, honderden predikanten, ouderlingen, politici en directeuren van scholen en bedrijven getraind. Prachtig werk, dat steeds erg werd gewaardeerd.

Eén training sprong er bijzonder uit, omdat die plotseling vergezeld ging van een levensechte demonstratie. In oktober 2012 schreef ik een kritische column over ”Boer zoekt man”, omdat het tv-programma ”Boer zoekt vrouw” een homostel in de uitzending opnam. Dat leidde tot grote ophef op sociale media en stekelige interviews. Een dag later kwam radioprogramma Lijn1 met een speciale bus naar het RD-pand om mij te interviewen – precies tijdens zo’n mediatraining. De cursisten luisterden naar de radio terwijl de presentatrice me het vuur na aan de schenen legde.

Op zo’n moment voel je dat ons werk bij het RD deel uitmaakt van een geestelijke strijd, waarbij we voorzichtig moeten zijn als de slangen en oprecht als de duiven. Hoe waardevol is het dan als je later hoort dat mensen voor je gebeden hebben.”

Andere gesprekken, toch goede gesprekken

Ir. C. (Cornell) Heutink (46) uit Genemuiden, bestuurder sinds 2018, werkte twintig jaar in een seculiere omgeving voordat hij naar de Erdee Media Groep kwam. „Ik heb in mijn vorige werkomgeving diverse gesprekken gehad over geloofszaken die ik nooit verwacht had. Oprechte vragen over inhoud en persoonlijke betekenis van het geloof. Over het bestaan van God, over Wie Hij is en Wie Hij voor mij is.

Onbevangen en indringende vragen die een spiegel voor me waren om te zien wie ik was voor God en mijn medemens. Over het liefhebben van God boven alles en je naaste als jezelf, met alle consequenties die dat inhoudt. Over bewogen zijn met je collega’s, wat naast vriendelijkheid ook eerlijkheid betekent. Wat betekent dat als je het hebt over iemands functioneren? En over iemands houding tegenover God? En wat zegt dat over je eigen houding tegenover God, zeker als je beseft dat je als christen een voorbeeldfunctie hebt?

Ik vroeg me af of ik bij EMG ook zulke gesprekken zou hebben. Dat blijkt inderdaad zo te zijn, maar wel anders. Sommige vragen mis je. Omdat die te vanzelfsprekend zijn of omdat we die niet gewend zijn. Maar ik heb er andere gesprekken voor teruggekregen. Zoals onlangs met die jonge collega die vertelde hoe hij als verloren zondaar door God gevonden was en mocht weten eigendom van Christus te zijn. Welk een jaloers makende volheid, vreugde en zaligheid. Soli Deo Gloria.”