Onderschat de invloed van QAnon alsjeblieft niet. De online complotbeweging, die zijn bakermat in Amerika heeft en de overheid afspiegelt als samenzwerende pedofielen en satanisten, krijgt meer invloed in Nederland. De waarschuwing komt van onderzoekers van de Utrecht Data School, van de Universiteit Utrecht.

In hun donderdag gepubliceerde onderzoek ”Van Scherm naar Straat” betogen ze dat ongeregeldheden bij boerenprotesten en anticoronademonstraties in bijvoorbeeld Den Haag nogal eens worden aangewakkerd via ophitsende (complot)verhalen op internet. Van de 29 vorig jaar uit de hand gelopen demonstraties werden er 12 aangekondigd in door de onderzoekers geanalyseerde groepen op Telegram. Die berichtendienst, die in januari 2021 ruim 500 miljoen actieve gebruikers telde, controleert nauwelijks op geplaatste (nep)informatie.

Kreten die gemeengoed zijn in QAnon-kringen duiken ook op bij bijvoorbeeld anti-lockdowndemonstraties, signaleert Jeroen Bakker, een van de Utrechtse onderzoekers. „Denk aan de QAnon-slogan WWG1WGA. Dat staat voor „Where we go one, we go all”, een oproep om met een groep ergens massaal tegen te protesteren. Er is duidelijk kruisbestuiving tussen diverse protestgroepen op Telegram. Vaak delen ze hun afkeer van de overheid.”

Doodskist

In Telegramgroepen wemelt het van actieposters en afbeeldingen die het verhaal van protestgroepen moeten ondersteunen, merkten de onderzoekers. Bakker: „Vaak zijn het op de zolderkamer in elkaar geknutselde posters. Met daarop bijvoorbeeld een omgekeerde Nederlandse vlag, een doodskist of een rouwstoet. Daarmee willen demonstranten aangeven dat de Nederlandse staat in hun optiek ten dode is opgeschreven. We kwamen online ook veel plaatjes van tractoren tegen. In boerenprotestgroepen natuurlijk, maar ook wel bij andere activisten. Dergelijke afbeeldingen zijn beschikbaar als emoji’s op smartphones en dus heel geschikt om snel te verspreiden.”

Woede

De onderzoekers van de Utrecht Data School bestudeerden van november 2019 tot december 2020 enkele tienduizenden berichten in zeventien Telegramgroepen. Ook scanden ze ruim 250.000 tweets en ruim 7500 berichten in de reguliere media die betrekking hadden op de gedeeltelijk via sociale media aangewakkerde protestbijeenkomsten. De onderzoekers namen de online-activiteiten rond Viruswaarheid (voorheen Viruswaanzin), Black Lives Matter, boerenprotesten, 5G, Zwarte Piet en corona onder de loep.

Online kolkt in dubieuze protestgroepen vaak „woede en haat”, signaleren de onderzoekers. „Overheid, pers, wetenschap en kennisinstellingen worden afgeschilderd als ”vijanden van het volk” en de democratie. Er zijn in de groepen indirecte bedreigingen jegens politici, leden van het Outbreak Management Team, wetenschappers, journalisten en politici te vinden.”

Begraafplaats

Ongefundeerde complotverhalen op internet over een satanisch pedonetwerk in Bodegraven leidden afgelopen weken tot onrust bij de begraafplaats in het dorp. Complotdenkers legden bloemen bij graven van mensen die slachtoffer zouden zijn van het satanische pedonetwerk. Nabestaanden zijn boos over de uit de lucht gegrepen verhalen. De gemeente Bodegraven zag zich deze week genoodzaakt een noodverordening af te kondigen voor de begraafplaats.

„Triest dat het zo ver moest komen”, reageert Bakker. „Begrijpelijk dat de nabestaanden verontwaardigd zijn over allerlei wilde complotverhalen, die ook nog eens leiden tot onrust op een begraafplaats. Het moeilijke is dat de complotdenkers zeggen te strijden tegen kindermisbruik. Iedereen is het er natuurlijk over eens dat kindermisbruik niet door de beugel kan.”

Automobilisten in Friesland werden afgelopen week geconfronteerd met een groot, professioneel ogend spandoek boven de snelweg. Daarop stonden QAnon-achtige kreten over pedo’s en deep state. Opnieuw een teken dat wilde complotverhalen die opduiken in de krochten van internet steeds meer in het openbare leven de ronde doen? Bakker: „Ja. Zo’n spandoek weerspiegelt het gevoel van urgentie onder complotdenkers. We moeten nú ingrijpen, vinden ze. Er is iets sinisters gaande; als het volk nu niet in actie komt, is het zijn vrijheid kwijt. Het kwalijke van die wilde oproepen is dat complotdenkers politici, die worden weggezet als bloeddrinkende pedofielen, ontmenselijken. Volgelingen die dat soort complotten geloven, kunnen die politici gaan belagen.”

Nauwelijks tegengas

Sociale media als Facebook en Twitter verbannen protestgroepen die QAnon-achtige complotverhalen verspreiden meer dan eens. Dat betekent echter niet dat die groepen van internet verdwijnen, signaleert onderzoeker Bakker. „Die protestgroepen wijken uit naar besloten groepen op bijvoorbeeld Telegram. Zorgwekkend is dat deelnemers aan zo’n groep niet of nauwelijks tegengas krijgen van mensen die de complotverhalen ontkrachten.”