De D66-top ging om 21.04 uur „door het dak” bij het zien van de exitpoll, zei campagneleider Sjoerd Sjoerdsma woensdagavond. „Zilver met een gouden randje” noemde hij het resultaat van 24 Kamerzetels. Royaal werd zijn partij de tweede van het land.

Woensdagavond leek het er nog op dat de teller zelfs tot 27 zetels was gestegen. Nooit eerder, ook niet onder Hans van Mierlo en Jan Terlouw, behaalde D66 zo’n hoge score. Vierentwintig zetels is eveneens een mooi resultaat, maar die uitslag behaalde de partij ook al in 1994.

De oorzaak van de verkiezingswinst? Daarover werd door partijgenoten meteen druk gespeculeerd. Zoals door lijsttrekker Sigrid Kaag, die van vreugde over de uitslag op een tafel sprong: „Ik zie het vertrouwen dat wij als D66 hebben gekregen als een bevestiging dat wij als enige progressieve partij invloed hebben gehad de afgelopen jaren”, analyseerde zij. Daarmee onderstrepend dat zowel de PvdA als de SP als GroenLinks de achterliggende vier jaar, hetzij vrijwillig, hetzij onvrijwillig, in de oppositie zat. En dat haar partij, door op het pluche plaats te nemen, de progressieve kastanjes uit het vuur haalde.

Andere politici, zoals Klaver (GL) en Ploumen (PvdA), wezen in hun felicitaties voor Kaag op „de fantastische campagne” die zij zou hebben gevoerd. Zichtbaar waren Kaag en haar partij de achterliggende tijd in elk geval: op billboards, in spotjes, in landelijke dagbladen, op sociale media.

Verder was de boodschap niet al te concreet. Toch heeft de strekking ervan, namelijk dat het beleid „progressiever, eerlijker en groener” moet dan de afgelopen vier jaar, blijkbaar veel kiezers aangesproken. Volgens Sjoerdsma een boodschap van „optimisme en verbinding”, van „menselijkheid en idealen.”

Wat D66 zeker hielp, was dat er in de verkiezingscampagne, mede door corona en door de inzet van de VVD, veel aandacht uitging naar het thema leiderschap. Daarvan profiteerde behalve Rutte ook Kaag, die voortdurend benadrukte dat het tijd was voor „nieuw leiderschap” en die zich hiermee presenteerde als een serieus alternatief voor Rutte.

Onderzoek, uitgevoerd in opdracht van de NOS, toonde woensdag aan dat van de kiezers die D66 stemden 48 procent dat deed „omdat de lijsttrekker me aanspreekt.” Bij geen enkele andere partij lag dit percentage zo hoog, al kwam de VVD met 43 procent wel in de buurt.

Een nog weer andere verklaring voerde politicoloog Tom van der Meer aan, die dinsdag bij de NOS betoogde dat D66 een partij is die zowel linkse als rechtse kiezers trekt. D66 als het nieuwe CDA, zeg maar, een partij die een spilfunctie kan vervullen in allerlei soorten coalities.