„We zijn zeer geschokt door de moord. De radicalisering is erger dan we dachten. Je kunt blijkbaar niet meer rekenen op de redelijkheid van mensen. Het is geen probleem als mensen extreem orthodox of vrijzinnig zijn, maar ze mogen nooit zelf gaan moorden. Met de meeste bijzondere religieuze groeperingen in ons land is in alle redelijkheid overleg mogelijk, maar met deze radicalen niet. We kunnen in ons land niet tolereren dat deze groep moslimextremisten moord rechtvaardigt”, aldus Zalm gistermiddag na afloop van het kabinetsberaad.

De vice-premier zei dat het kabinet vier maatregelen neemt om meer geweld te voorkomen. In de eerste plaats zal de beveiliging van bedreigde politici, onder wie Hirsi Ali, Van Aartsen en Wilders, worden geïntensiveerd. De Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst zal meer personeel en opsporingsbevoegdheden krijgen. „Geld is geen probleem”, aldus Zalm. In de derde plaats zal de bestaande wetgeving worden nagelopen om te bekijken of strengere regelgeving nodig is. Het sluiten van moskeeën waar geweld wordt gepreekt, hoort daarbij. Tot slot zal minister Verdonk het gesprek aangaan „met redelijke moslims” om te bezien hoe radicalisering voorkomen kan worden.

Zalm ziet de moord als een rechtstreekse aanval op de rechtsorde. „Als iemand zich beledigd, belasterd of gediscrimineerd voelt, moet hij naar de rechter gaan en niet het recht in eigen hand nemen. We zijn in een nieuwe situatie beland. Het gaat nu niet alleen om radicale woorden, maar ook om radicale daden.”

Volgens prinses Máxima druist de moord op Van Gogh in „tegen alles waar we in Nederland en Europa voor staan: dat iedereen het recht heeft zijn mening te uiten.” De prinses, die een conferentie van parlementaire comités voor gelijke mogelijkheden voor vrouwen en mannen in de Europese Unie toesprak, zei te hopen dat „deze verschrikkelijke daad ons nog meer naar elkaar doet luisteren en meer met elkaar doet praten.”

Veel imams hebben tijdens het vrijdaggebed aandacht besteed aan de moord. Zo benadrukte de Marokkaanse imam Houssain Younes in de moskee Badr in de Amsterdamse wijk Bos en Lommer dat de moord ver afstaat van de boodschap van de islam.

De rechter-commissaris heeft vrijdag de voorlopige hechtenis van de dader, Mohammed B., met tien dagen verlengd. Van de overige zes verdachten in het onderzoek blijven er vier nog tien dagen vastzitten. Tegen de twee anderen, van Marokkaanse afkomst, bestaan onvoldoende ernstige verdenkingen om hen nog langer vast te houden. Justitie liet eerder op de dag twee andere verdachten vrij die ook waren aangehouden bij de invallen dinsdag en woensdag in vijf panden waar Mohammed B. eerder verbleef.